ELEMENTY SOCJOLOGII

Słowo wstępne

Niniejszy Wybór tekstów został przygotowany z myślą o potrzebach poznawczych wyraźnie określonej grupy czytelników, którą stanowią słuchacze policealnych szkół pracowników służb społecznych. Jego zawartość tematyczna i układ strukturalny pozostają w ścisłym związku z realizowanym w tych szkołach programem zajęć z zakresu Wprowadzenia do socjologii. W tym programie uwzględniono zagadnienia mieszczące się w kręgu zainteresowań socjologii ogólnej i stanowiące elementy podstawowego kanonu wiedzy socjologicznej. Są to przede wszystkim takie zagadnienia, których znajomość może być przydatna dla absolwentów wspomnianych szkół - przyszłych pracowników socjalnych, niezależnie od obszaru rzeczywistości, z którym będą wiązać swoją przyszły aktywność profesjonalną i typu problemów, z którymi będą się stykać.Przyjęta przez nas koncepcja prezentowanego Wyboru opierała się nie tylko na założeniu, że zamieszczone w nim teksty winny wykazywać związek tematyczny z treściami programowymi przedmiotu Wprowadzenie do socjologii, lecz wyrażała się także w zamiarze zapoznania czytelników z pracami wybitnych polskich socjologów, reprezentujących różne orientacje teoretyczne i metodologiczne. Chodziło nam również o to, aby przedstawione teksty spełniały jednocześnie trzy kryteria: miały charakter syntetyczny, były interesujące oraz napisane w sposób przystępny, nie zniechęcający do lektury. Starałyśmy się, w miarę możliwości, wybrać takie teksty, które umożliwiając czytelnikom zapoznanie się z podstawowymi kategoriami pojęciowymi socjologii, pobudzałyby ich wyobraźnię socjologiczną i zachęcały do samodzielnego myślenia.W Wyborze znalazły się zarówno teksty pióra nieżyjących już klasyków polskiej socjologii, jak również prace napisane przez współczesnych twórców, reprezentujących różne ośrodki naukowe.Wybór, skomponowany z ośmiu rozdziałów, omawia następujące zagadnienia: Socjologia jako dyscyplina naukowa- Rola socjologii w poznawaniu i rozumieniu rzeczywistości społecznej- Człowiek jako istota społeczna- Kulturowe podstawy życia społecznego- Więź społeczna, jej tworzenie się i przejawy- Struktury społeczne: zagadnienia ogólne- Struktury społeczne: egzemplifikacje- Wybrane metody i techniki badań socjologicznych stosowane w pracy socjalnej.Prezentację tekstów poprzedza przygotowane przez nas krótkie wprowadzenie, które ma na celu podkreślenie najważniejszych myśli cytowanych autorów, niekiedy także streszczenie trudniejszych w odbiorze fragmentów ich wywodów, a także uzasadnienie celowości analizy danego problemu z punktu widzenia potrzeb poznawczych pracowników socjalnych.Tytuły tekstów odpowiadają tytułom rozdziałów lub podrozdziałów prac, z których zostały zaczerpnięte.Na końcu każdego rozdziału zamieszczono pytania sprawdzające (opatrzono je numeracją odpowiadającą pozycji danego tekstu w określonym rozdziale) oraz podano problemy do dyskusji w grupie i zadania do indywidualnego lub grupowego wykonania, a także propozycje lektur uzupełniających.Niektóre teksty mogą zawierać sformułowania i terminy, z którymi student spotka się po raz pierwszy. Zanim osoba prowadząca zajęcia zada do przeczytania tekst, powinna wyjaśnić kwestie czy definicje, które, jej zdaniem, mogą być niezrozumiałe. Problemy do dyskusji w grupie oraz zadania indywidualne lub grupowe są pomyślane jako pomoc i materiał dydaktyczny dla prowadzących zajęcia.W niektórych tekstach, dla większej przejrzystości wprowadzono pewne skróty, we wszystkich natomiast pominięto przypisy i notki bibliograficzne.

SPIS TREŚCI

Słowo wstępneRozdział ISocjologia jako dyscyplina naukowaWprowadzenieStefan Nowak1. Kłopoty z przedmiotem i zakresem socjologii Stanisław Kosiński2. Źródła i etapy rozwoju socjologii Stanisław Kosiński3. Czynniki opóźniające narodziny socjologii Piotr Sztompka4. Kryzys socjologii, czyli w poszukiwaniu nowego paradygmatuPytania sprawdzające wiedzęZagadnienia do dyskusji i zadaniaLektury uzupełniająceRozdział IIRola socjologii w poznawaniu i rozumieniu rzeczywistości społecznejWprowadzenieStefan Nowak1. Dwa sposoby patrzenia na ludzi i ludzkie zbiorowości Stefan Nowak2. Rozumienie zjawisk społecznych a problem metodologicznej odrębności humanistyki Stefan Nowak3. Przedmioty świata pozaludzkiego w oczach socjologa Adam Podgórecki4. Pięć funkcji socjologii Tadeusz Szczurkiewicz5. Znaczenie teorii dla praktykiPytania sprawdzające wiedzęZagadnienia do dyskusji i zadaniaLektury uzupełniająceRozdział IIICzłowiek jako istota społecznaWprowadzeniePaweł Rybicki1. Człowiek Jan Turowski2. Określenie osobowości Jan Turowski3. Proces socjalizacji Jan Turowski4. Pojęcie postawyPytania sprawdzające wiedzęZagadnienia do dyskusji i zadaniaLektury uzupełniająceRozdział IVKulturowe podstawy życia społecznegoWprowadzenieStefan Czarnowski1. Kultura Jan Szczepański2. Struktura wewnętrzna kultury Paweł Rybicki3. Ciągłość i zmienność wspólnot kulturowych Antonina Kłoskowska4. Określenie kultury masowejPytania sprawdzające wiedzęZagadnienia do dyskusji i zadaniaLektury uzupełniająceRozdział VWięź społeczna - jej tworzenie się i przejawyWprowadzenieStanisław Ossowski1. Interpretacje "więzi społecznej" Paweł Rybicki2. Więzi społeczne: ich rodzaje Stanisław Kosiński3. Więź społeczna i jej komponentyPojęcie i komponenty więzi społecznejStyczności wstępnymi etapami kształtowania się więziWzajemne oddziaływania i wzory działań społecznychStosunki i zależności społeczneInstytucje społeczneKontrola społecznaOrganizacja społecznaZnaczenie zjawiska więzi społecznejPytania sprawdzające wiedzęZagadnienia do dyskusji i zadaniaLektury uzupełniająceRozdział VIStruktury społeczne - zagadnienia ogólneWprowadzeniePiotr Sztompka1. Pojęcie struktury społecznej: próba uogólnieniaCel analizyOgólne pojęcie strukturyŻycie społeczne a struktura społecznaCztery wymiary struktury społecznejStruktura społeczna z perspektywy jednostkiPaweł Rybicki2. Co to jest makrostruktura społecznaKryteria zasadniczeCechy makrostruktur jako zbiorowości społecznych Paweł Rybicki3. Niektóre zagadnienia mikrostruktur społecznych Paweł Rybicki4. Znaczenie i funkcje struktur średniego rzęduPytania sprawdzające wiedzęZagadnienia do dyskusji i zadaniaLektury uzupełniająceRozdział VIIStruktury społeczne - egzemplifikacjeWprowadzenieJacek Szmatka1.Mała grupa społeczna - główny przedmiot badań mikrosocjologii strukturalnejJan Turowski2.Typologia grup społecznychTypologia F. Tónniesa i Ch. H. CooleyaGrupy małe i grupy dużeGrupy formalne i nieformalneAnna Dodziuk-Lityńska, Danuta Markowska3.Instytucja czy sprawa prywatna? [rodzina] Stanisław Kosiński4. Grupy celowe Jan Turowski5. Teoria grup odniesieniaUwarunkowania wyboru grup odniesienia normatywnego Zbigniew Pucek6. Społeczności lokalne Benedykt Zientara7. Co to znaczy: naród? Jan Turowski8. Analiza socjologiczna państwaKoncepcje państwaFazy kształtowania się państwaPaństwo i jego funkcjeWładza państwowaDwa modele sprawowania władzy państwowej Jan Turowski9. Zróżnicowanie społeczne Stanisław Ossowski10. Stratyfikacja społecznaHierarchie ról społecznychPrzywileje środków konsumpcjiWładzaŚrodki konsumpcji i władzaPrzywileje prestiżuCo to znaczy: "stosunki zależności między grupami"?Wewnętrzna struktura warstw i ostrość granicPytania sprawdzające wiedzęZagadnienia do dyskusji i zadaniaLektury uzupełniająceRozdział VIIIWybrane metody i techniki badań socjologicznych stosowane w pracy socjalnejWprowadzenieJanusz Sztumski1. Pojęcie metody i jej związek z teorią Grzegorz Babiński2. Etapy procesu badawczegoWprowadzenieWstępne sformułowanie problemuEksplikacja problematyki badawczejWyjaśnienie (eksplikacja) oraz uszczegółowienie problematyki badawczejWybór i uzasadnienie hipotez bad.iwczychOperacjonalizacja problematykiWybór zbiorowości, w której będą realizowane badaniaWybór metod i technik badawczychWybór bazy źródłowejWybór zasad, kryteriów i technik analizy wyników badańPrzygotowanie narzędzi badawczychPilotaż badańDobór próby (jednostek, które zostaną poddane badaniom)Konsekwencje przyjętego typu badańWymogi, jakie stawia konieczność weryfikacji przyjętych hipotezCharakter (punkt odniesienia) zamierzonego wnioskowaniaRealizacja badań empirycznychWeryfikacja zebranego materiału empirycznegoWstępne grupowanie materiału surowegoAnaliza materiału empirycznegoTestowanie hipotez i uogólnianie wyników badańPisanie końcowego raportu z badańJanusz Sztumski3. Metody i techniki badań Janusz Sztumski4. ObserwacjaRodzaje obserwacjiObserwacja bezpośrednia i pośredniaObserwacja kontrolowana i niekontrolowanaObserwacja jawna i ukrytaZalety obserwacji i trudności związane ze stosowaniem tej metody badańJanusz Sztumski5. WywiadTypy wywiaduWywiady ustne i pisemneWywiad skategoryzowany i nieskategoryzowanyWywiad jawny i ukrytyWywiady indywidualne i zbioroweWywiad panelowyWarunki określające poprawne przeprowadzenie wywiaduŚrodki pomocnicze stosowane przy wywiadach Janusz Sztumski6. Badania ankietoweTypy ankiet stosowanych w badaniach społecznychWymogi metodologiczne badań ankietowychZasady opracowania ankietyStruktura ankietyForma i treść ankietyWygląd zewnętrzny ankietyUwagi na temat przydatności badań ankietowych Janusz Sztumski7. Badania oparte na dokumentachDokumenty zebrane w sposób systematycznyDokumenty okolicznościoweJanusz Sztumski8. SocjometriaProblem wiarygodności danych zawartych w dokumentachPytania sprawdzające wiedzęZagadnienia do dyskusji i zadaniaLektury uzupełniające