ŚRODKI ZABEZPIECZAJĄCE. UJĘCIE SYSTEMOWE

ISBN: 978-83-959655-6-2

837 stron
format: B5
oprawa: twarda
Rok wydania: 2021

Książka jest pierwszym w Polsce całościowym spojrzeniem na środki zabezpieczające w systemie prawnym. Prowadzi czytelnika przez konstytucyjne, konwencyjne, dogmatyczne, prawnoporównawcze oraz empiryczne aspekty środków zabezpieczających. Ukazuje współzależności między instytucjami prawa karnego i prawa cywilnego, które skutkują prewencyjnym pozbawieniem wolności osoby "niebezpiecznej".

Analizy opierają się na badaniach spraw sądowych, których skala jest nieporównywalna do żadnych innych, dotychczasowych badań nad środkami zabezpieczającymi w Polsce: w sumie autorzy przyjrzeli się ponad 1300 sprawom z 17 miast (26 sądów, 26 prokuratur).

Książka zawiera również omówienie ustawodawstw aż 10 różnych państw, które nie jest jedynie przeglądem przepisów w ujęciu porównawczym, lecz także spojrzeniem na odmienności w praktycznym podejściu do pacjentów sądowych.

SPIS TREŚCI

Wykaz skrótów

Podziękowania

Wprowadzenie
Agnieszka Barczak-Oplustil, Małgorzata Pyrcak-Górowska

Część I. Konstytucyjne i konwencyjne aspekty środków zabezpieczających

Rozdział 1. Konstytucyjne podstawy środków zabezpieczających
Tomasz Sroka, Andrzej Zoll

Rozdział 2. Pozbawienie wolności "osoby niebezpiecznej" w perspektywie Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
Adam Wojtaszczyk
1. Uwagi wstępne - konwencyjne podstawy dla "pozbawienia wolności"
sprawcy niebezpiecznego "w trybie ustalonym przez prawo"
2. Pozbawienie wolności "osoby niebezpiecznej"
w perspektywie art. 5 ust. 1 lit. (a) Konwencji
3. Pozbawienie wolności "osoby niebezpiecznej"
w perspektywie art. 5 ust. 1 lit. (c) Konwencji
4. Pozbawienie wolności "osoby niebezpiecznej"
w perspektywie art. 5 ust. 1 lit. (e) Konwencji

Część II. Analiza prawnoporównawcza i dogmatyczna środków zabezpieczających

Rozdział 3. Badania prawnoporównawcze środków zabezpieczających - wprowadzenie
Agnieszka Barczak-Oplustil

Rozdział 4. Vorbeugende Massnahmen in Osterreich
Sebastian Mayr
1. Verfassungsrechtliche Grundlagen
1.1. Unterbringung 1.2. Zwangsbehandlung
2. Vorbeugende Massnahmen im Strafrecht
2.1. Zweck strafrechtlicher Massnahmen 2.2. Schuld und Vorsatz psychisch Beeintrachtigter
2.3. Die vorbeugenden Massnahmen des StGB
2.3.1. Unterbringung geistig abnormer Rechtsbrecher nach ő 21 StGB
2.3.2. Unterbringung entwohnungsbedurftiger Rechtsbrecher nach ő22 StGB
2.3.3. Unterbringung gefahrlicher Ruckfallstater nach ő 23 StGB
2.3.4. Massnahmenvollzug und Strafe
2.3.5. Verfahren 2.3.6. Dauer und Beendigung der Massnahmen 2.3.7. Massnahme und Strafe 3. Vorbeugende Massnahmen in anderen Rechtsgebieten
3.1. Ubersicht 3.2. Unterbringung nach dem UbG 3.2.1. Grundsatze
3.2.2. Voraussetzungen 4. Aktuelle Problemfelder und Ausblick

Rozdział 5. Środki zabezpieczające w prawie karnym Niemiec
Agnieszka Barczak-Oplustil
1. Wprowadzenie 2. Środki zabezpieczające a dwutorowe kodeksy karne 3. Środki zabezpieczające - ogólne założenia
3.1. Legitymacja
3.2. Perspektywa konstytucyjna
4. Środki zabezpieczające w niemieckim Kodeksie karnym
4.1. Zasady ogólne
4.2. Izolacyjne środki zabezpieczające
4.2.1. Pobyt w zakładzie psychiatrycznym
4.2.2. Pobyt w zakładzie odwykowym
4.2.3. Sicherungsverwahrung
4.3. Nieizolacyjne środki zabezpieczające
4.3.1. Nadzór prewencyjny
4.3.2. Pozbawienie sprawcy prawa jazdy
4.3.3. Zakaz wykonywania zawodu czy też prowadzenia określonej działalności
4.4. Zamiana środków zabezpieczających
5. Procedura orzekania i wykonywania środków zabezpieczających
6. Środki zabezpieczające poza niemieckim Kodeksem karnym
7. Podsumowanie

Rozdział 6. Środki zabezpieczające w Federacji Rosyjskiej
Aleksander Wróbel
1. Wstęp
2. Charakter leczniczych środków zabezpieczających
3. Cele środków zabezpieczających
4. Zakres stosowania leczniczych środków zabezpieczających
5. Popełnienie przestępstwa w stanie nietrzeźwości
6. Katalog leczniczych środków zabezpieczających
7. Przedłużenie, zmiana lub zaprzestanie stosowania środka zabezpieczającego leczniczego
8. Procedura wymierzania leczniczych środków zabezpieczających
9. Kodeks karny wykonawczy Federacji Rosyjskiej
10. Podsumowanie

Rozdział 7. Lecznicze środki zabezpieczające na Ukrainie
Aleksander Wróbel
1. Wstęp
2. Pojęcie niepoczytalności w ukraińskim prawie karnym
3. Popełnienie przestępstwa pod wpływem alkoholu
4. Lecznicze środki zabezpieczające - definicja
5. Charakter prawny leczniczych środków zabezpieczających
6. Rodzaje leczniczych środków zabezpieczających
7. Przedłużenie, zmiana oraz zaprzestanie stosowania leczniczych środków zabezpieczających
8. Aspekty procesowe orzekania środków zabezpieczających na Ukrainie
9. Kodeks karny wykonawczy
10. Podsumowanie

Rozdział 8. Środki zabezpieczające w prawie karnym Republiki Słowacji
Alfred Budziak
1. Wprowadzenie 2. Wina oraz niepoczytalność 3. Regulacje konstytucyjne
4. Środki zabezpieczające - model, relacja z karami
5. Rodzaje środków zabezpieczających oraz ich omówienie
6. Leczenie ochronne
7. Edukacja ochronna
8. Nadzór ochronny
9. Detencja
10. Przepadek rzeczy tytułem środka zabezpieczającego
oraz przepadek części majątku tytułem środka zabezpieczającego
11. Podsumowanie

Rozdział 9. Las medidas de seguridad - o środkach zabezpieczających w hiszpańskim prawie karnym
Grzegorz Jan Artymiak
1. Zarys historii kształtowania się systemu środków zabezpieczających
w prawie hiszpańskim
2. Standardy konstytucyjne i unormowania w zakresie stosowania środków zabezpieczających
3. Podstawowe cechy i zasady systemu środków zabezpieczających
w hiszpańskim Kodeksie karnym 4. Wina w strukturze przestępstwa i jej znaczenie dla stosowania
środków zabezpieczających
5. Środki zabezpieczające związane z pozbawieniem wolności
i przesłanki warunkujące ich stosowanie 6. Środki zabezpieczające niezwiązane z pozbawieniem wolności
i przesłanki warunkujące ich stosowanie
7. Zbieg kar i środków zabezpieczających 8. Zmiany w środkach zabezpieczających w toku ich wykonywania
9. Naruszenie środków zabezpieczających (quebrantamiento de las medidas de seguridad)
10. Przyczyny wygaśnięcia odpowiedzialności w zakresie środków zabezpieczających oraz usunięcie informacji o ich stosowaniu (zatarcie)
11. Rozszerzenie kręgu podmiotów, wobec których możliwe jest stosowanie środków zabezpieczających - środki zabezpieczające postpenitencjarne
(medidas de seguridad postpenales I postpenitenciarias)
12. Instytucja zawieszenia wykonywania kary i zastosowania
środka zabezpieczającego - art. 60 Código Penal
13. Środki o charakterze cywilnoprawnym; pierwsza regulacja dodatkowa do Kodeksu karnego (la disposición adicional primera del Codigo Penal)
14. Podsumowanie

Rozdział 10. Środki ochronne w Królestwie Szwecji
Aleksander Wróbel
1. Brak podziału na poczytalność i niepoczytalność w Kodeksie karnym
1.1. Odpowiednik instytucji niepoczytalności w Kodeksie karnym - domniemanie przeciwko karze pozbawienia wolności oraz zakaz wymierzenia kary pozbawienia wolności
1.2. Pojęcie ograniczonej poczytalności
2. Wprowadzenie się w stan nietrzeźwości lub odurzenia
3. Charakter prawny środków ochronnych 3.1. Katalog leczniczych środków ochronnych w Kodeksie karnym
3.2. Opieka uzależnień
3.3. Środek ochronny leczniczy w postaci opieki sądowo-psychiatrycznej
4. Wykonywanie środków ochronnych
4.1. Środek ochronny leczniczy - opieka uzależnień
4.2. Środek ochronny leczniczy - opieka sądowo-psychiatryczna
4.3. Leczenie uzależnień oraz leczenie sprawców przestępstw
przeciwko wolności seksualnej małoletnich
5. Aspekty proceduralne 6. Podsumowanie

Rozdział 11. Sprawcy niepoczytalni i środki o charakterze
zabezpieczającym na gruncie prawa norweskiego
Michał Literski
1. Niepoczytalność
2. Środki o charakterze zabezpieczającym
2.1. Skierowanie na przymusowe leczenie psychiatryczne lub terapię
2.2. Detencja prewencyjna 3. Problemy wykładnicze i praktyczne

Rozdział 12. System środków zabezpieczających w Holandii -
aspekty teoretyczne i praktyczne
Inga Markiewicz
1. Wprowadzenie 2. Kształtowanie się systemu opieki nad zaburzonymi psychicznie
sprawcami czynów zabronionych 3. Holenderska polityka społeczno-zdrowotna i prawna wobec
zaburzonych psychicznie sprawców czynów zabronionych
4. Niepoczytalność i poczytalność ograniczona oraz ich konsekwencje
5. Pojęcie środków zabezpieczających w holenderskim Kodeksie karnym. Podstawy prawne
6. System Ter Beschikkingstelling - cele, zasady funkcjonowania i procedury. Środki izolacyjne i wolnościowe
7. Ter Beschikkingstelling-long-stay (Long-Term Forenscic Psychiatrie Care) - ośrodki opieki długoterminowej
8. Podejście i filozofia pracy z pacjentem w ośrodkach Long-Term Forenscic Psychiatrie Care. Koncepcja Good Life Model
9. Podsumowanie

Rozdział 13. The First Five Years of Radical Reform in Italian Forensic Psychiatry
Luca Castelletti, Franco Scarpa
1. Introduction: from old forensic hospitals to a new regional-based organization
2. Residenze per 1‘Esecuzione delie Misure di Sicurezza: organization, procedures, data
2.1. Referral
2.2. Care
3. Current status and future perspectives

Rozdział 14. Środki zabezpieczające w polskim systemie prawnym de lege lata
Małgorzata Pyrcak-Górowska
1. Uwagi wprowadzające. Środki zabezpieczające sensu largo
2. Artykuł 23 ust. 1 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego
2.1. Przesłanki materiałnoprawne
2.2. Aspekty i gwarancje proceduralne
2.3. Aspekty wykonawcze
3. Artykuł 26 ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi
3.1. Przesłanki materialnoprawne
3.2. Aspekty i gwarancje proceduralne
3.3. Aspekty wykonawcze
4. Ustawa o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób
4.1. Okoliczności wejścia w życie ustawy i zastrzeżenia konstytucyjne
4.2. Przesłanki materialnoprawne
4.3. Aspekty i gwarancje proceduralne
4.4. Aspekty wykonawcze
4.5. Faktyczne problemy z wykonywaniem ustawy o Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym
5. Artykuł 12 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich (współautor - Michał Literski)
5.1. Przestanki materialnoprawne
5.2. Aspekty i gwarancje proceduralne
5.3. Aspekty wykonawcze
6. Artykuły 93a i następne Kodeksu karnego
6.1. Przesłanki materialnoprawne
6.2. Aspekty i gwarancje proceduralne
6.3. Aspekty wykonawcze
7. Artykuł 71 ust. 3 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii
7.1. Przesłanki materialnoprawne
7.2. Aspekty i gwarancje proceduralne
7.3. Aspekty wykonawcze
8. Podsumowanie

Rozdział 15. Sposoby analiz prawnych modeli regulacji środków zabezpieczających
Alfred Budziak
1. Uwagi wprowadzające
2. Aksjologia
2.1. Problematyka spójności
2.2. Reakcja na czyn czy na niebezpieczeństwo?
3. Dualizm a monizm - modele teoretyczne
3.1. Czysty monizm
3.2. Nowy monizm
3.3. Czysty dualizm
3.4. System reakcji hybrydowej (umiarkowany monizm)
3.5. System zastępczy
3.6. Quasi-monizm
3.7. Quasi-dualizm
4. Teoretyczny zakres modeli aksjologicznych i praktycznych
4.1. Oś podziału: priorytet dla kar - priorytet dla środków zabezpieczających
4.2. Oś podziału: dualizm - monizm
4.3. Aksjologia systemu
4.4. Zakresy wspólne obu osi. Wykres
4.5. Umiejscowienie modeli teoretycznych na wykresie. Przesunięcia socjologiczne
5. Analiza modeli praktycznych
5.1. Słowacja
5.2. Hiszpania
5.3. Szwecja
5.4. Austria
5.5. Polska

Rozdział 16. Badania prawnoporownawcze środków zabezpieczających. Podsumowanie
Agnieszka Barczak-Oplustil

Część III. Wyniki badań aktowych w sprawach zastosowania środków zabezpieczających

Rozdział 17. Założenia metodologiczne badań aktowych
w sprawach środków zabezpieczających
Małgorzata Pyrcak-Górowska

Rozdział 18. Przymusowe umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym (artykuł 23 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego)
Magdalena Pomietto, Małgorzata Pyrcak-Górowska
1. Wstęp. Metodologia badań. Dane statystyczne. Sposób zakończenia analizowanych postępowań
2. Materialna podstawa umieszczenia pacjenta w szpitalu psychiatrycznym bez zgody
3. Przebieg postępowania sądowego. Postępowanie dowodowe i gwarancje proceduralne
4. Czas (szybkość) postępowania 5. Aspekty wykonawcze

Rozdział 19. Zobowiązanie do leczenia odwykowego alkoholików na podstawie artykułu 26 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi
Daniel Kwiatkowski, Małgorzata Pyrcak-Górowska
1. Wstęp. Metodologia badań. Dane statystyczne
2. Materialna podstawa orzeczenia o zobowiązaniu do leczenia odwykowego. Forma nałożonego obowiązku leczenia odwykowego
3. Przebieg postępowania sądowego. Postępowanie dowodowe i gwarancje proceduralne
4. Czas (szybkość) postępowania
5. Aspekty wykonawcze
Rozdział 20. Ustawa o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób
Małgorzata Pyrcak-Górowska
1. Wstęp. Metodologia badań. Dane statystyczne
2. Przesłanki materialne oraz podstawy faktyczne
3. Postępowanie dowodowe i gwarancje procesowe
4. Czas postępowania
5. Aspekty wykonawcze

Rozdział 21. Umieszczenie nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub innym zakładzie leczniczym (artykuł 12 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich)
Michał Literski, Małgorzata Pyrcak-Górowska
1. Wstęp. Metodologia badań. Dane statystyczne
2. Materialna i faktyczna podstawa umieszczenia nieletniego w szpitalu psychiatrycznym
3. Przebieg postępowania sądowego. Postępowanie dowodowe
i gwarancje proceduralne. Tymczasowe umieszczenie nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub zakładzie leczniczym na czas trwania postępowania
4. Czas (szybkość) postępowania
5. Aspekty wykonawcze

Rozdział 22. Postępowania przygotowawcze umorzone wobec niepoczytalności sprawcy bez stosowania środków zabezpieczających
Mikołaj Słomka, Małgorzata Pyrcak-Górowska
1. Wstęp. Metodologia badań
2. Zarzucane czyny zabronione
3. Opinie biegłych - przyczyny niepoczytalności podejrzanych oraz podjęcie leczenia psychiatrycznego
4. Opinie biegłych - przestanki stosowania środków zabezpieczających
5. Przyczyny umorzenia postępowania przygotowawczego bez stosowania środka zabezpieczającego - analiza postanowień prokuratora kończących postępowanie
6. Przyczyny umorzenia postępowania przygotowawczego bez stosowania środka zabezpieczającego - analiza spraw, w których sąd nie uwzględnił wniosku prokuratora o umorzenie postępowania i zastosowanie środka zabezpieczającego

Rozdział 23. Kodeksowe środki zabezpieczające (artykuł 93a i następne Kodeksu karnego)
Małgorzata Pyrcak-Górowska
1. Wstęp. Metodologia badań. Dane statystyczne 2. Materialna podstawa orzeczenia środków zabezpieczających
3. Przebieg postępowania sądowego. Postępowanie dowodowe i gwarancje proceduralne
4. Czas (szybkość) postępowania
5. Aspekty wykonawcze

Rozdział 24. Zasady intertemporalne w przypadku zmiany przepisów dotyczących środków zabezpieczających. Stosowanie artykułu 4 Kodeksu karnego
Małgorzata Pyrcak-Górowska

Rozdział 25. Wnioski z przeprowadzonych badań aktowych dotyczących środków zabezpieczających -podsumowanie
Małgorzata Pyrcak-Górowska

Część IV. Wnioski z systemowej analizy środków zabezpieczających

Rozdział 26. Środki zabezpieczające - zarys modelowego rozwiązania
Agnieszka Barczak-Oplustil, Małgorzata Pyrcak-Górowska

Rozdział 27. System środków zabezpieczających - postulaty de lege ferenda
Małgorzata Pyrcak-Górowska
1. Minimalny i jednolity standard procesu prowadzącego do zastosowania środka zabezpieczającego
2. Przyśpieszenie postępowania zmierzającego do zastosowania środka zabezpieczającego
3. Zawężenie przesłanek zastosowania środków zabezpieczających
o charakterze izolacyjnym
4. Zmiany dotyczące środka leczniczego stosowanego
5. Przenoszenie osób pomiędzy różnymi rodzajami zakładów zamkniętych
6. Ujednolicenie regulacji dotyczącej terapii osób uzależnionych
7. Środki zabezpieczające wobec osób z zaburzeniami osobowości
8. Sprawcy z zaburzeniami preferencji seksualnych
9. Zmiana filozofii stosowania i wykonywania środków zabezpieczających

Zakończenie
Agnieszka Barczak-Oplustil, Małgorzata Pyrcak-Górowska

Bibliografia

Wykresy

Tabele

Autorzy