POLSKIE POGRANICZE ŚRODKOWO-WSCHODNIE: NARODOWO-WYZNANIOWE CZY CYWILIZACYJNE?

ISBN: 978-83-64881-54-1   282 stron format: B5 oprawa: miękka Rok wydania: 2020

Celem wyrazistego uwydatnienia pogranicza cywilizacyjnego odstąpiono w pracy od używania nazw: Europa Wschodnia, Zachodnia czy Środkowo-Wschodnia, które w przytoczonej wyżej koncepcji bardziej służyły do geopolitycznego i zderzeniowego opisu rzeczywistości cywilizacyjnej. "Mamy tutaj na myśli kwestię istnienia na obszarze i w obrębie grup mieszkańców Ukrainy i Białorusi huntingtonowskiego uskoku cywilizacyjnego pokrywającego się z grubsza: na Białorusi z zasięgiem polskiego władztwa okresu II RP i zasiedlenia przez polską mniejszość narodową; na Ukrainie podobnie, z tym że odnoszącego się w substracie ludzkim do zasięgu wyznania grekokatolickiego (unickiego). Huntington o takiej sytuacji (odrębności, inności, obcości, wrogości) kulturowej w obrębie jednego organizmu państwowego pisze jako o stanie rozszczepienia>> mogącego prowadzić do poważnego konfliktu, a co najmniej do destabilizacji, właśnie z uwagi na różnice kulturowo-cywilizacyjne" (por. Winnicki 2017, s. 17).
Natomiast w niniejszej pracy z uwagi na deklaratywny i społeczno-kulturowy charakter identyfikacji cywilizacyjnej respondentów postanowiono w nazewnictwie posługiwać się terminami: cywilizacja zachodnia, wschodnia oraz wschodnia i zachodnia. Powyższe uwagi pozwoliły uznać, że poszczególne nurty chrześcijańskie są determinantami kształtowania się cywilizacji zachodniej i wschodniej, a obecne usytuowanie wschodniego pogranicza Polski adekwatnie znamionuje społeczno-kulturową rzeczywistość pogranicza cywilizacyjnego.
Książka składa się ze wstępu, siedmiu rozdziałów, zakończenia, spisu bibliograficznego oraz kwestionariusza ankiety.

SPIS TREŚCI

Wstęp

Rozdział 1.
Podstawowe kategorie badawcze
1.1. Pogranicze w koncepcjach i w badaniach socjologicznych
1.2. Cywilizacja jako rzeczywistość społeczno-historyczna
1.2.1. Pojęcie cywilizacji
1.2.2. Wybrane koncepcje teoretyczne cywilizacji
1.3. Pogranicze cywilizacyjne jako kategoria badawcza

Rozdział 2.
Cywilizacja zachodnia i wschodnia jako systemy
kulturowe konstytuujące pogranicze cywilizacyjne
2.1. Kształtowanie się wschodniej cywilizacji
2.1.1. Chrystianizacja krajów słowiańskich
2.1.2. Podział Kościoła wschodniego
2.2. Powstanie i rozwój cywilizacji zachodniej
2.2.1. Podział chrześcijaństwa zachodniego
2.2.2. Rozwój świeckiego indywidualizmu kulturowego
2.3. Gospodarczo-polityczne uwarunkowania rozwoju Europy
w perspektywie wschodniej i zachodniej cywilizacji

Rozdział 3.
Metodologiczne założenia badań
3.1. Cel, problemy i hipotezy badawcze
3.2. Organizacja i przebieg badań
3.3. Charakterystyka badanej próby na tle populacji powiatu bialskiego

Rozdział 4.
Przestrzeń pogranicza cywilizacyjnego
4.1. Stosunek badanych do regionu
4.2. Świadomość zróżnicowania kulturowego regionu
4.3. Autoidentyfikacja cywilizacyjna badanych a problematyka tożsamości
4.4. Źródła wiedzy o cywilizacjach a cechy przynależności

Rozdział 5.
Religijno-moralne postawy mieszkańców wschodniego pogranicza
5.1. Globalne postawy wobec religii
5.1.1. Deklaracje wiary
5.1.2. Praktyki religijne
5.1.3. Motywacje religijne
5.1.4. Przemiany religijności
5.2. Stosunek badanych wobec wybranych problemów moralnych
5.2.1. Dobro i zło jako podstawowe wymiary moralności
5.2.2. Religia jako uzasadnienie moralności
5.2.3. Wartości jako element moralności badanych

Rozdział 6.
Wybrane konteksty stosunków społecznych na wschodnim
pograniczu
6.1. Stosunki międzywyznaniowe
6.1.1. Religie i wyznania środkowej części wschodniego pogranicza
6.1.2. Stosunki katolicko-prawosławne
6.1.3. Modele rozwiązywania konfliktów między mniejszościami a większością w opiniach badanych
6.2. Stosunek badanych wobec systemów politycznych i gospodarczych
6.3. Zaufanie społeczne wobec wybranym instytucjom
i dziedzinom życia społecznego

Rozdział 7.
Międzycywilizacyjna rzeczywistość społeczno-kulturowa
7.1. Stosunek do sąsiednich społeczeństw
7.2. Opinie badanych wobec zagrożeń cywilizacyjnych
7.3. Dystans społeczny wobec osób identyfikujących się z inną cywilizacją

Zakończenie

Bibliografia

Summary

Spis tabel i diagramów