ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNOPRAWNA ZA SZKODY DOZNANE PRZED URODZENIEM

ISBN: 978-83-68024-31-9

stron: 510

format: B5

oprawa: miękka

rok wydania: 2025

Zagadnienie odpowiedzialności cywilnoprawnej za szkody doznane przed urodzeniem jest wielowątkowe i interdyscyplinarne, gdyż łączy w sobie materię prawniczą z naukami medycznymi czy bioetyką. Możliwość dochodzenia roszczeń z tytułu doznania uszczerbku na etapie przedurodzeniowym została przewidziana w art. 4461 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny1. Ustawodawca wskazał w nim wprost, że dziecko już urodzone może ubiegać się o naprawienie doznanej szkody, która została mu wyrządzona jeszcze przed urodzeniem. Problematyka ta obejmuje więc nie tylko kwestie odpowiedzialności deliktowej, ale i kontraktowej, choć dochodzenie roszczeń – jak wynika z judykatury – w większości przypadków opierane jest na reżimie odpowiedzialności ex delicto.
Zagadnienie odpowiedzialności cywilnoprawnej za szkody doznane przed urodzeniem stanowi problematykę istotną nie tylko w kontekście teoretycznych rozważań prawnych, ale także praktyki jurydycznej. Dla przypisania określonemu podmiotowi odpowiedzialności odszkodowawczej – a także określenia wymiaru odszkodowania w przypadku odpowiedzialności z tytułu szkód doznanych przed urodzeniem – zasadniczą kwestią jest nie tylko gruntowna analiza statusu prawnego nasciturusa, ale także zbadanie przesłanek odpowiedzialności cywilnoprawnej i zestawienie uzyskanych ustaleń z roszczeniami wrongful conception, wrongful birth oraz wrongful life.
W tytule pracy posłużono się pojęciem odpowiedzialności „za szkody doznane przed urodzeniem”. Celem tego zabiegu było podkreślenie faktu, że problematyka ta wiąże się nie tylko z tymi uszczerbkami, do których dochodzi w okresie od implantacji zarodka w ciele kobiety do chwili porodu, ale obejmuje swym zakresem szersze kryterium intertemporalne. W polskiej doktrynie i judykaturze widoczna jest tendencja do używania pojęcia „dziecko poczęte, lecz nienarodzone”, co – wobec różnorodnej nomenklatury stosowanej w przepisach prawa dla określenia etapu przedurodzeniowego człowieka – może przysparzać trudności interpretacyjnych. Stąd dla określenia przedurodzeniowej fazy rozwoju człowieka w niniejszych rozważaniach używa się najczęściej pojęcia nasciturus, nawiązując do tradycji prawa rzymskiego, a tym samym wprowadzając nazewnictwo neutralne ideologicznie i światopoglądowo.

SPIS TREŚCI

Wykaz ważniejszych skrótów
Wprowadzenie 
Rozdział 1
Status prawny nasciturusa
1. In dubio pro vita humana? Czyli o sporze o początek ludzkiego życia
2. Istota statusu nasciturusa
2.1. Rozumienie pojęcia nasciturus
2.2. Pojęcie nasciturusa na tle historycznoprawnym
2.3. Zdolność prawna i podmiotowość prawna a nasciturus
2.4. Nasciturus a status prawny ludzkich gamet i embrionów
2.4.1. Status prawny gamet
2.4.2. Status prawny zarodków (embrionów) w warunkach pozaustrojowych (in vitro) 
2.5. Nasciturus a eksperyment medyczny
3. Prawa nasciturusa jako prawa konstytucyjne
3.1. Godność jako cecha przyrodzona nasciturusa
3.2. Nasciturus a prawo do ochrony życia
3.3. Prawo do ochrony zdrowia nasciturusa 
3.3.1. Nasciturus jako pacjent
3.3.2. Naruszenie praw pacjenta w przypadku nasciturusa
Podsumowanie 
Rozdział 2
Szkoda jako przesłanka odpowiedzialności cywilnej 
1. Pojęcie i rodzaje szkód doznanych przed urodzeniem
1.1. Rozumienie pojęcia szkody doznanej przed urodzeniem w polskim prawie cywilnym
1.1.1. Szkoda doznana przed urodzeniem jako szkoda majątkowa
1.1.2. Szkoda doznana przed urodzeniem jako szkoda niemajątkowa (krzywda) 
1.1.3. Kategoria szkód pośrednich i bezpośrednich
2. Prekursoryjność odpowiedzialności za szkody przedurodzeniowe w judykaturze
3. Problematyka szkód następczych (prekoncepcyjnych)
4. Czy urodzenie się dziecka może być szkodą? 
Podsumowanie
Rozdział 3
Związek przyczynowo-skutkowy w odniesieniu do odpowiedzialności cywilnoprawnej za szkody doznane przed urodzeniem
1. Test conditio sine qua non – teoria ekwiwalencji
1.1. Bezprawność
1.2. Wina
2. Zaniechanie stanowiące przyczynę skutku
3. Sposoby rozumienia „normalnych następstw” na tle szkód przedurodzeniowych
4. Utracona szansa a związek przyczynowo-skutkowy
4.1. Koncepcja utraconej szansy – tło prawnoporównawcze
4.2. Koncepcja utraconej szansy w prawie polskim
4.3. Utrata szansy – związek przyczynowy a szkoda
5. Lekarski obowiązek informacyjny 
5.1. Autonomia pacjenta w świetle odpowiedzialności za szkody doznane przed urodzeniem
5.2. Autonomia woli kobiety w ciąży i jej ewentualne ograniczenia
Podsumowanie 
Rozdział 4
Zdarzenie sprawcze jako przesłanka odpowiedzialności deliktowej za szkodę doznaną przed urodzeniem
1. Ochrona prawna nasciturusa przed zachowaniami matki (rodziców)
1.1. Podejmowanie przez matkę działań szkodzących a dobro nasciturusa
1.2. Umowy dotyczące nasciturusa
1.3. Dziedziczenie a nasciturus w kontekście odpowiedzialności cywilnoprawnej 
1.4. Ochrona dóbr osobistych nasciturusa 
1.5. Konflikt (kolizja) interesów – dobro nasciturusa a dobro i autonomia innych podmiotów
1.6. Ochrona nasciturusa przed deliktem osoby trzeciej 
2. Szkody powstałe w związku z genetyczną diagnostyką preimplantatycją (PGD)
2.1. Istota i bioetyczna dopuszczalność genetycznej diagnostyki preimplantacyjnej
2.2. Dopuszczalność stosowania PGD w ujęciu prawnoporównawczym
2.3. Dopuszczalność stosowania PGD w prawie polskim
2.4. Koncepcja savior sibling, child designer i designer disablity a ochrona nasciturusa
2.5. Preimplantacyjna diagnostyka genetyczna a odpowiedzialność za szkody doznane przed urodzeniem
2.6. Problematyka zdarzeń sprawczych w odniesieniu do badań przedurodzeniowych 
3. Szkody powstałe w związku z diagnostyką prenatalną i opieką okołoporodową
3.1. Istota diagnostyki prenatalnej
3.2. Dopuszczalność stosowania diagnostyki prenatalnej w prawie polskim
3.3. Zdarzenia sprawcze związane z diagnostyką prenatalną i opieką okołoporodową
3.4. Odpowiedzialność cywilnoprawna za szkody doznane przed urodzeniem a klauzula sumienia 
4. Szkody powstałe w związku z medycznie wspomaganą ludzką prokreacją (Medically Assisted Procreation – MAP)
4.1. Istota medycznie wspomaganej ludzkiej prokreacji – sztuczna inseminacja, zapłodnienie pozaustrojowe, macierzyństwo zastępcze
4.2. Regulacje prawne dotyczące medycznie wspomaganej ludzkiej prokreacji – kontekst prawnoporównawczy 
4.3. Zdarzenia sprawcze związane z medycznie wspomaganą ludzką prokreacją
4.3.1. Zdarzenia sprawcze związane z wykonaniem zabiegu AI lub IVF
4.3.2. Zdarzenia sprawcze związane z przechowywaniem i konserwacją embrionów i gamet 
4.3.3. Zdarzenia sprawcze związane z macierzyństwem zastępczym
Podsumowanie 
Rozdział 5
Odpowiedzialność cywilnoprawna za szkody doznane przed urodzeniem a roszczenia wrongful conception, wrongful birth i wrongful life 
1. Wrongful conception action i wrongful birth action – istota roszczeń
1.1. Szkoda jako przesłanka odpowiedzialności odszkodowawczej w roszczeniach wrongful conception action i wrongful birth action
1.2. Związek przyczynowo-skutkowy jako przesłanka odpowiedzialności odszkodowawczej w roszczeniach wrongful conception action
i wrongful birth action
1.3. Zdarzenie sprawcze jako przesłanka odpowiedzialności odszkodowawczej w roszczeniach wrongful conception action i wrongful birth action
2. Wrongful conception action i wrongful birth action w orzecznictwie światowym – analiza prawnoporównawcza
3. Wrongful life w świetle przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej w prawie polskim
3.1. Szkoda jako przesłanka odpowiedzialności odszkodowawczej w przypadku roszczenia wrongful life
3.2. Związek przyczynowo-skutkowy i zdarzenie sprawcze jako przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej w przypadku roszczenia wrongful life
3.3. Zdarzenie sprawcze jako przesłanka odpowiedzialności odszkodowawczej w roszczeniu wrongful life
4. Roszczenie wrongful life w judykaturze obcej – przegląd prawnoporównawczy
Podsumowanie 
Rozdział 6
Wpływ wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 października 2020 roku na odpowiedzialność cywilnoprawną za szkody doznane przed urodzeniem
1. Spór o dopuszczalność przerywania ciąży 
2. Dopuszczalność przerywania ciąży w kontekście badań prenatalnych i odpowiedzialności za szkodę w orzecznictwie ETPCz
3. Orzecznictwo polskie w sprawach dotyczących aborcji
4. Dostęp do badań przedurodzeniowych w świetle derogacji art. 4a ust. 1 pkt 2 u.p.r. 
5. Uniemożliwienie przeprowadzenia dopuszczalnej przez prawo terminacji ciąży – odpowiedzialność za odmowę przeprowadzenia aborcji
6. Terminacja ciąży a sprzeciw sumienia
7. Prawo do terminacji ciąży jako dobro osobiste, prawo podmiotowe i prawo człowieka
8. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 października 2020 roku (K 1/20) i jego wpływ na prawa prokreacyjne
9. W poszukiwaniu podstaw do wystąpienia z roszczeniem w przypadku derogacji art. 4a ust. 1 pkt u.p.r. – rozproszona sądowa kontrola konstytucyjności prawa
10. W poszukiwaniu prawnych rozwiązań sporu o terminację ciąży w trzy lata po opublikowaniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 22 października 2020 r. 
Podsumowanie
Zakończenie 
Bibliografia