NIEODPŁATNA POMOC PRAWNA W POLSCE. SYSTEMOWA ANALIZA INTERDYSCYPLINARNA

ISBN: 978-83-233-4929-7

564 stron
format: B5
oprawa: miękka
Rok wydania: 2021

Powszechny dostęp do pomocy prawnej jest niezbędnym warunkiem podmiotowości obywateli i równości szans wszystkich członków społeczeństwa. W większości państw należących do zachodniego kręgu kulturowego - i nie tylko w nich - funkcjonują zorganizowane systemy świadczenia pomocy prawnej potrzebującym osobom. Fenomen nieodpłatnej pomocy prawnej, w tym poradnictwa prawnego i obywatelskiego, jest niezwykle złożony pod względem uwarunkowań prawnych, ekonomicznych i socjologicznych.

Prezentowana monografia jest głównym wymiernym efektem realizacji projektu badawczego finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki pt. "Nieodpłatna pomoc prawna w Polsce z perspektywy ekonomicznej analizy prawa. Stan obecny i rekomendowany". Celem naukowym projektu było dokonanie wszechstronnej analizy fenomenu świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej, w tym rozproszonego niezinstytucjonalizowanego systemu funkcjonującego w Polsce przed rokiem 2016, ze szczególnym uwzględnieniem poradnictwa prawnego i obywatelskiego, przy wykorzystaniu metodyki ekonomicznej analizy prawa. Badaniami objęto wszystkie istotne dla wdrożenia reformy aspekty ekonomiczne oraz nieseparowalne od kwestii ekonomicznych zagadnienia prawne i socjologiczne. (...)

Wnioski płynące z badań, zawarte w niniejszej monografii, obejmują wszystkie aspekty funkcjonowania nieformalnego systemu pomocy prawno-obywatelskiej przed wprowadzeniem jego reformy, zarówno prawne, socjologiczne, jak i ekonomiczne oraz powstające na przecięciu wszystkich tych obszarów. Sam fakt wdrożenia systemu zinstytucjonalizowanego z dniem 1 stycznia 2016 r. nie dyskredytuje konkluzji płynących z badań przedstawionych w monografii. Wręcz przeciwnie, to dzięki nim możliwe było zidentyfikowanie licznych niespójności aktualnego systemu nieodpłatnej pomocy prawnej oraz wskazanie działań, które znacząco podniosłyby jego efektywność.

Waldemar Florczak, Ze wstępu

SPIS TREŚCI

Przedmowa (Waldemar Florczak)

CZĘŚĆ I. AKSJOLOGICZNE I PRAGMATYCZNE PRZESŁANKI FUNKCJONOWANIA SYSTEMU NIEODPŁATNEJ POMOCY PRAWNEJ

Rozdział 1. Nieodpłatna pomoc prawna. Model zachowań podmiotów w perspektywie ekonomicznej analizy prawa (Michał Araszkiewicz)
1.1. Wprowadzenie
1.2. Ekonomiczna analiza prawa a działania podmiotów prawa
1.3. Uzasadnienie nieodpłatnej pomocy prawnej w świetle tez ekonomicznej analizy prawa
1.4. Złożoność rozumowań prawniczych
1.5. Podsumowanie

Rozdział 2. Od rozproszonego systemu pomocy prawnej i obywatelskiej do Ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej. Prawne aspekty reformy systemu nieodpłatnej pomocy prawnej w Rzeczpospolitej Polskiej (Michał Araszkiewicz)
2.1. Wprowadzenie
2.2. Świadczenie nieodpłatnej informacji i pomocy prawnej w Polsce - system rozproszony
2.3. Prace legislacyjne dotyczące Ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej
2.4. Krytyczne omówienie historycznych oraz aktualnie obowiązujących przepisów Ustawy
2.4.1. Uwagi wprowadzające
2.4.2. Zakres przedmiotowy Ustawy - pojęcie nieodpłatnej pomocy prawnej
2.4.3. Kryteria dostępu beneficjentów do pomocy prawnej świadczonej na podstawie Ustawy
2.4.4. Kryteria dostępu usługodawców do systemu. Zasady świadczenia pomocy prawnej w systemie
2.4.5. Gromadzenie danych o świadczeniu pomocy prawnej
2.5. Podsumowanie

Rozdział 3. Uwarunkowania pomocy prawnej w perspektywie socjologicznej (Jan Winczorek)
3.1. Wprowadzenie
3.2. Dawniejsze ujęcia dostępu do prawa
3.3. Perspektywa paths to justice
3.4. Ujęcia dostępu do prawa w polskiej socjologii prawa
3.5. Ujęcie dostępu do prawa w teorii systemów Luhmanna
3.6. Wnioski

Rozdział 4. Mikro- i makroekonomiczne korzyści z poradnictwa prawnego - metodologia i pilotażowe szacunki dla Polski (Waldemar Florczak, Wojciech Grabowski)
4.1. Wprowadzenie
4.2. Metodologia pomiaru społecznych korzyści z nieodpłatnego poradnictwa prawno-obywatelskiego
4.3. Popytowe efekty poradnictwa prawnego
4.4. Szacunki mikroekonomicznych efektów poradnictwa prawno-obywatelskiego przy użyciu poszerzonego równania dochodów Mincera
4.4.1. Równanie dochodów Mincera - podstawy teoretyczne
4.4.2. Specyfikacja poszerzonego równania Mincera i dyskusja rezultatów badania wpływu poradnictwa prawno--obywatelskiego na wysokość indywidualnych dochodów
4.5. Uwagi końcowe

CZĘŚĆ II. MAKROEKONOMICZNA EFEKTYWNOŚĆ I KOSZTY FUNKCJONOWANIA SYSTEMU NIEODPŁATNEJ POMOCY PRAWNEJ

Rozdział 5. Makroekonomiczna efektywność systemu nieodpłatnego poradnictwa prawno-obywatelskiego - model teoretyczny (Waldemar Florczak)
5.1. Wprowadzenie
5.2. Popyt, podaż i efektywność na rynku usług nieodpłatnych - uwagi ogólne
5.3. Operacjonalizacja popytu
5.3.1. Liczba osób uprawnionych (LU)
5.3.2. Świadomość przywileju dostępu (SW)
5.3.3. Potrzeba skorzystania - POT - jej składowe: SPOT i LUS oraz faktyczny popyt - BPPD
5.3.4. Popyt w przypadku niejednorodności beneficjentów oraz porad prawnych
5.3.5. Rynkowa wartość usług poradnictwa prawnego i obywatelskiego
5.4. Podaż i efektywność w warunkach ustalonego popytu
5.4.1. Metodyka
5.4.2. Praktyczne problemy operacjonalizacji oraz możliwości ich rozwiązania
5.4.2.1. Kwestie jakości poradnictwa
5.4.2.2. Proporcje usługodawców według typów
5.4.2.3. Przysługujące przerwy w pracy a macierz pracochłonności
5.4.2.4. Popyt i podaż w ujęciu regionalnym
5.4.2.5. Inne koszty wdrożenia reformy
5.4.2.6. Podsumowanie w temacie kosztów
5.5. Wizja hierarchicznego funkcjonowania systemu poradnictwa prawnego i obywatelskiego, główne zagrożenia dla wdrożenia i trwałości reformy
5.6. Uwagi końcowe

Rozdział 6. Szacunki makroekonomicznych kosztów nieformalnego systemu nieodpłatnego poradnictwa prawno-obywatelskiego w Polsce i kosztów jego reformy (Waldemar Florczak)
6.1. Wprowadzenie
6.2. Procedury wyceny zagregowanych kosztów nieformalnego systemu poradnictwa prawno-obywatelskiego w Polsce przed rokiem 2016
6.2.1. "Rynkowa" wartość usług poradnictwa prawnego i obywatelskiego
6.2.2. Szacunki budżetowych/publicznych nakładów na nieformalny system poradnictwa
6.2.3. Szacunki na podstawie deklarowanej wysokości nakładów na funkcjonowanie poradnictwa
6.2.4. Szacunki na podstawie założonej frakcji kosztów całkowitych
6.2.5. Szacunki na podstawie obligatoryjnej gotowości do udzielania informacji i porad
6.3. Wnioski końcowe oraz dedukcyjna próba szacunku kosztów wdrożenia systemowej reformy nieodpłatnego poradnictwa prawno-obywatelskiego
6.4. Szacunki kosztów reformy w warunkach ograniczeń podmiotowych i przedmiotowych

Rozdział 7. Szacunki kosztów systemu pomocy prawno-obywatelskiej w Polsce w warunkach ustalonych mechanizmów rozdzielnictwa (Waldemar Florczak)
7.1. Wprowadzenie
7.2. Kosztotwórcze założenia analizowanego wariantu systemu poradnictwa prawnego
7.3. Szacunki zagregowanego popytu w warunkach ustaleń reformy
7.4. Szacunki kosztów wdrożenia reformy z uwzględnieniem popytu regionalnego
7.5. Uwagi końcowe

CZĘŚĆ III. BADANIA NAD NIEODPŁATNĄ POMOCĄ PRAWNĄ - PRZEGLĄD LITERATURY ŚWIATOWEJ I ANALIZY DLA POLSKI

Rozdział 8. Metodologia badań empirycznych nad pomocą prawną. Stan obecny i perspektywy rozwoju (Jan Winczorek)
8.1. Wprowadzenie
8.2. Rys historyczny
8.3. Paths to justice - najważniejsze założenia
8.4. Rozwiązanie typowych problemów badań nad pomocą prawną stosowane w paths to justice
8.5. Paths to justice - ograniczenia i kierunki rozwoju
8.6. Wnioski

Rozdział 9. Przegląd badań nad pomocą prawną (Jan Winczorek)
9.1. Wprowadzenie
9.2. Przemiany i warunkowania badań nad dostępem do prawa
9.3. Doświadczanie justiciable problems
9.4. Działania podejmowane w związku z justiciable problems
9.5. Inne obszary badań
9.6. Wnioski

Rozdział 10. Popyt na porady prawne jako funkcja czynników indywidualnych i kontekstowych. Analizy ekonometryczne (Waldemar Florczak, Wojciech Grabowski)
10.1. Wprowadzenie
10.2. Metodyka
10.2.1. Model logitowy
10.2.2. Bayesowskie uśrednianie w modelu dwumianowym
10.2.3. Hierarchiczny model logitowy - zarys metodyczny
10.3. Specyfikacja dwumianowego modelu logitowego objaśniającego prawdopodobieństwo wystąpienia problemu prawnego
10.4. Specyfikacja i omówienie wyników hierarchicznego modelu logitowego
10.5. Uwagi końcowe

Rozdział 11. Determinanty postaw wobec zaistnienia problemu prawnego. Analiza mikroekonomiczna przy użyciu wielomianowego modelu logitowego (Waldemar Florczak, Wojciech Grabowski)
11.1. Wprowadzenie
11.2. Wielomianowy model logitowy jako narzędzie analityczne - zarys metodyczny
11.3. Specyfikacja równania sposobu reakcji wobec wystąpienia problemu prawnego
11.4. Omówienie wyników oszacowania parametrów strukturalnych równania sposobu reakcji na wystąpienie problemu prawnego
11.5. Uwagi końcowe

Rozdział 12. Przestrzenne zróżnicowanie podaży usług prawnych w Polsce. Analiza ekonometryczna przy użyciu modelu tobitowego (Waldemar Florczak, Wojciech Grabowski, Jan Winczorek)
12.1. Wprowadzenie
12.2. Nieodpłatna pomoc prawna a analiza danych przestrzennych
12.3. Model tobitowy - zarys metodologiczny
12.4. Specyfikacja przekrojowego modelu tobitowego i omówienie uzyskanych wyników estymacji
12.5. Uwagi końcowe

CZĘŚĆ IV. USŁUGI INTERNETOWE JAKO PRZYSZŁOŚĆ NIEODPŁATNEGO PORADNICTWA I REKOMENDACJE

Rozdział 13. Technologie informatyczne w służbie nieodpłatnej pomocy prawnej. Stan aktualny i perspektywy na przyszłość (Michał Araszkiewicz)
13.1. Wprowadzenie
13.2. Wpływ technologii informatycznych na dostęp do informacji prawnej i świadczenie pomocy prawnej
13.3. Technologie informatyczne w służbie nieodpłatnej pomocy prawnej
13.4. Technologie informatyczne w polskim systemie nieodpłatnej pomocy prawnej
13.5. Podsumowanie

Rozdział 14. Rekomendowane kierunki zmian w polskim systemie nieodpłatnej pomocy prawnej (Michał Araszkiewicz, Waldemar Florczak, Jan Winczorek)
14.1. Perspektywa holistyczna
14.2. O aspektach ekonomicznych nieco więcej
14.3. W stronę informatyzacji systemu nieodpłatnej pomocy prawnej
14.4. Koncepcja racjonalnej reformy systemu nieodpłatnej pomocy prawnej w Polsce

Zakończenie (Waldemar Florczak)

Aneks (Jan Winczorek)