ROSZCZENIA POLSKI WOBEC RFN W ŚWIETLE DOKTRYNY NIEMIECKIEJ

ISBN: 978-83-60038-70-3   422 stron format: B5 oprawa: miękka Rok wydania: 2019

Inspiracją do podjęcia przeze mnie badań w zakresie określonym w treści monografii pt. "Roszczenia Polski wobec RFN w świetle doktryny niemieckiej stały się wypowiedzi publiczne przedstawicieli Związku Wypędzonych i Powiernictwa Pruskiego, które sugerowały nielegalność dokonanych przez Polskę wywłaszczeń niemieckich majątków prywatnych po II wojnie światowej, a także możliwość dochodzenia zwrotu majątków i odszkodowań od Polski na rzecz dotkniętych wywłaszczeniami obywateli niemieckich, względnie ich spadkobierców. Kolejną inspiracją do badań były prezentowane przez Polskę i RFN na przestrzeni minionych dekad odmienne poglądy co do daty uzyskania przez Polskę suwerenności na dawnych niemieckich terytoriach, o których mowa w treści Umowy Poczdamskiej z 1945 r., czyli tzw. Ziemiach Odzyskanych. Podczas badań skupiłem się na analizie i krytyce poglądów niemieckiej doktryny, kwestionujących zgodność z prawem międzynarodowym wywłaszczeń niemieckich majątków prywatnych, pozostających w związku ze skutkami II wojny światowej. Świadomie pominąłem problematykę powojennych wywłaszczeń osób innej narodowości. Zaniechałem także analizy i oceny wywłaszczeń osób, które od lat 50-tych do 80-tych XX wieku wyjechały z Polski do Niemiec, uznając, że te kwestie zarówno wychodzą poza ramy tematyczne książki, jak i wymagają odrębnych badań.
Używając w treści książki sformułowania "doktryna niemiecka", odniosłem się zarówno do zachodnioniemieckiej doktryny państwowej jak i doktryny wypędzonych, o których wspominał w swoich publikacjach W. Góralski.

ze Wstępu

SPIS TREŚCI

Wstęp

Rozdział I.
Tło historyczne wywłaszczeń niemieckich majątków
dokonanych przez Polskę po II wojnie światowej
1. Geneza II wojny światowej
1.1. Wpływ skutków I wojny światowej na wybuch II wojny światowej
1.2. Niemiecka krytyka Traktatu Wersalskiego z 1919 r
1.3. Niemiecki rewizj onizm terytorialny poi wojnie światowej
1.4. Militaryzacja Niemiec i przygotowania do rozpętania wojny światowej
1.5. Polityka appeasementu Francji i Wielkiej Brytanii w latach 1936-1939
1.6. Nieskuteczność Ligi Narodów w zakresie gwarantowania bezpieczeństwa
międzynarodowego
1.7. Nieefektywność działań państw na rzecz wykluczenia wojny z polityki
zagranicznej
2. Problemy z pobieraniem odszkodowań wojennych od Niemiec
po I wojnie światowej
2.1. Uregulowanie i pobieranie odszkodowań wojennych od Niemiec
2.2. Przyjęcie i realizacja Planu Dawesa z 1924 r
2.3. Przyjęcie i realizacja Planu Younga z 1929 r
3. Dojście Hitlera do władzy i dyktatura nazistowska w latach 1933-1939
3.1. Charakterystyka narodowego socjalizmu
3.2. Ustrój Niemiec przed dojściem Hitlera do władzy
3.3. Ruch narodowosocjalistyczny w Republice Weimarskiej
3.4. III Rzesza jako państwo totalitarne
3.5. Prześladowania Żydów w III Rzeszy
3.6. Polityka ekonomiczna III Rzeszy
4. Niemieckie roszczenia terytorialne wobec Polski po I wojnie światowej
4.1. Ukształtowanie granicy polsko-niemieckiej w Traktacie Wersalskim
z 1919 r
4.2. Utworzenie Wolnego Miasta Gdańska
4.3. Plebiscyty na Warmii, Mazurach i Górnym Śląsku
4.4. Pretensje terytorialne Republiki Weimarskiej wobec Polski
w latach 1919-1933
4.5. Pretensje terytorialne III Rzeszy wobec Polski w latach 1933-1939
5. Polityka ekonomiczna Niemiec wobec Polski po I wojnie światowej
5.1. Niemiecka blokada gospodarcza w latach 1920-1922
5.2. Wojna celna między Polską i Niemcami w latach 1925-1934
6. Kwestia mniejszości niemieckiej po I wojnie światowej w państwach
sąsiadujących z Niemcami
6.1. Problem mniejszości niemieckiej w Polsce
6.2. Problem Niemców Sudeckich w Czechosłowacji
7. Ogólna charakterystyka II wojny światowej
7.1. II wojna światowa jako wojna totalna
7.2. Hitlerowska okupacja Europy
7.3. Hitlerowskie przesiedlenia i wypędzenia w Europie
7.4. Hitlerowska eksterminacja Żydów
7.5. Straty osobowe i materialne II wojny światowej
7.6. Rozmiar polskich strat związanych z wojną i okupacją niemiecką
w latach 1939-1945
8. Kształtowanie i działania Wielkiej Koalicji Antyhitlerowskiej podczas II wojny światowej
8.1. Przyjęcie Deklaracji Narodów Zjednoczonych dnia 1 stycznia 1942 r
8.2. Konferencje Wielkiej Trójki
8.3. Wyzwalanie Europy spod niemieckiej okupacji
8.4. Kapitulacja Niemiec
8.5. Wielka Czwórka
8.6. Akty prawne Wielkiej Czwórki dotyczące Niemiec po kapitulacji
9. Sprawa Polski w polityce Wielkiej Trójki podczas II wojny światowej
9.1. Sprawa polskiego rządu
9.2. Sprawa polskich granic
10. Podsumowanie

Rozdział II.
Podstawy prawne wywłaszczeń niemieckich majątków
dokonanych przez Polskę po II wojnie światowej
1. Umowa Jałtańska i Umowa Poczdamska jako podstawy ładu powojennego
w Europie
1.1. Regulacj e zawarte w Umowie Jałtańskiej z dnia 11 lutego 1945 r.
1.2. Regulacje zawarte w Umowie Poczdamskiej z dnia 2 sierpnia 1945 r
2. Włączenie Ziem Odzyskanych do terytorium Polski
2.1. Polska ocena zmian terytorialnych na rzecz Polski unormowanych
w Umowie Poczdamskiej
2.2. Regulacje zawarte w Dekrecie z dnia 13 listopada 1945 r. o zarządzie Ziem
Odzyskanych
2.3. Regulacje zawarte w Ustawie z dnia 11 stycznia 1949 r. o scaleniu zarządu
Ziem Odzyskanych z ogólną administracją państwową
2.4. Regulacje zawarte w Dekrecie z dnia 23 marca 1956 r. o ochronie granic
państwowych
3. Polskie akty prawne regulujące przejęcie i wywłaszczenie majątków niemieckich
3.1. Dekret z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej
3.2. Dekret z dnia 12 grudnia 1944 r. o przejęciu niektórych lasów na własność
Skarbu Państwa
3.3. Ustawa z dnia 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność państwa
podstawowych gałęzi gospodarki narodowej
3.4. Rozporządzenie z dnia 11 kwietnia 1946 r. o określeniu osób,
których przedsiębiorstwa przechodzą na własność Państwa
3.5. Dekret z dnia 2 marca 1945 r. o majątkach opuszczonych i porzuconych
3.6. Ustawa z dnia 6 maja 1945 r. o majątkach opuszczonych i porzuconych
3.7. Dekret z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich
3.8. Rozporządzenie z dnia 21 maja 1946 r. o określeniu osób, których majątek
przechodzi na własność Państwa
3.9. Dekret z dnia 4 listopada 1944 r. o środkach zabezpieczających w stosunku
do zdrajców Narodu
3.10. Dekret z dnia 28 czerwca 1946 r. o odpowiedzialności karnej za odstępstwo od narodowości w czasie wojny 1939-1945 r.
3.11. Dekret z dnia 13 września 1946 r. o wyłączeniu ze społeczeństwa osób
narodowości niemieckiej
3.12. Dekret z dnia 15 listopada 1946 r. o zajęciu majątku państw pozostających z Państwem Polskim w stanie wojny w latach 1939-1945 i majątku osób prawnych i obywateli tych państw oraz o zarządzie przymusowym
nad tymi majątkami
3.13. Łączna charakterystyka aktów prawnych regulujących przejęcie
i wywłaszczenie majątków niemieckich
4. Polskie akty prawne odnoszące się do wywłaszczonych nieruchomości
niemieckich
4.1. Akty prawne regulujące status wywłaszczonych nieruchomości rolnych
4.2. Akty prawne reguluj ące status wywłaszczonego m ienia nierolniczego
5. Prawnomiędzynarodowe podstawy przejęcia niemieckich majątków
przez Polskę
5.1. Suwerenność Polski jako podstawa wywłaszczeń
5.2. Regulacje zawarte w Umowie Poczdamskiej jako podstawa wywłaszczeń
5.3. Uprawnienie Polski do odszkodowań wojennych jako podstawa
wywłaszczeń
6. Podsumowanie

Rozdział III.
Analiza krytyczna niemieckiego piśmiennictwa dotyczącego wywłaszczeń
majątków dokonanych przez Polskę po II wojnie światowej
1. Krytyka polskich wywłaszczeń w oparciu o argumenty dotyczące kapitulacji
i brak mocy wiążącej Umowy Poczdamskiej
1.1. Konsekwencje bezwarunkowej kapitulacji III Rzeszy
1.2. Charakter prawny Umowy Poczdamskiej
1.3. Zimna wojna i kwestia wykonywania Umowy Poczdamskiej
2. Krytyka polskich wywłaszczeń na Ziemiach Odzyskanych w oparciu o argumenty
dotyczące granicy zachodniej Polski
2.1. Ustalanie granic Polski i pojęcie administracji w Umowie Poczdamskiej
2.2. Sytuacja międzynarodowa po utworzeniu RFN i NRD na terenie stref
okupacyjnych Niemiec
2.3. Umowy Polski zawarte z NRD w sprawie granicy polsko-niemieckiej
a suwerenność terytorialna Polski na Ziemiach Odzyskanych
2.4. Geneza i treść Układu z dnia 7 grudnia 1970 r. między Polską
Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec o podstawach
normalizacji ich wzajemnych stosunków
2.5. Niemiecka ocena uregulowań zawartych w Układzie z dnia 7 grudnia 1970 r.
2.6. Geneza zjednoczenia Niemiec i podpisanie Traktatu 2+4 z dnia 12 września
1990 r
2.7. Traktat 2+4 jako surogat traktatu pokojowego
2.8. Traktat z dnia 14 listopada 1990 r. między Rzecząpospolitą Polską
a Republiką Federalną Niemiec o potwierdzeniu istniejącej między nimi
granicy
3. Krytyka polskich wywłaszczeń niemieckich maj ątków j ako odszkodowań
wojennych
3.1. Odszkodowania w prawie międzynarodowym
3.2. Zakres i sposoby naprawienia szkody
3.3. Ewolucja instytucji odszkodowań wojennych przed II wojną światową
3.4. Odszkodowania wojenne po II wojnie światowej
3.5. Odszkodowania wojenne z majątków prywatnych
4. Sprawowanie władzy przez Sojuszniczą Radę Kontroli nad Niemcami i pobieranie odszkodowań w strefach okupacyjnych
4.1. Okupacja i kontrola Niemiec
4.2. Proklamacja nr 2 z dnia 10 czerwca 1945 r
4.3. Ustawa nr 5 z dnia 30 października 1945 r.
5. Kwestia zakończenia pobierania przez Polskę odszkodowań wojennych
5.1. Oświadczenie rządu polskiego z dnia 23 sierpnia 1953 r
5.2. Geneza Oświadczenia z dnia 23 sierpnia 1953 r
5.3. Interpretacja treści Oświadczenia z dnia 23 sierpnia 1953 r.
5.4. Kwestia ważności Oświadczenia z dnia 23 sierpnia 1953 r
5.5. Skutki nieważności Oświadczenia z dnia 23 sierpnia 1953 r
6. Krytyka polskich wywłaszczeń niemieckich majątków jako niezgodnych
z międzynarodową ochroną własności prywatnej
6.1. Wywłaszczenia w państwach socjalistycznych
6.2. Doktryna Hulla w prawie międzynarodowym
6.3. Wywłaszczenia dokonywane przez państwa zachodnie po II wojnie
światowej
7. Wywłaszczenia niemieckich majątków dokonywane po II wojnie światowej
w poszczególnych państwach
7.1. Wywłaszczenia niemieckich majątków w państwach zachodnich
7.2. Przejęcie niemieckich majątków w państwach neutralnych
7.3. Przejęcie niemieckich majątków w państwach będących sojusznikami
Niemiec
7.4. Umowa Paryska z dnia 14 stycznia 1946 r
7.5. Układ Przejściowy z dnia 26 maja 1952 r.
7.6. Zawieranie przez państwa sojusznicze traktatów z RFN
7.7. Zmiana polityki mocarstw zachodnich wobec RFN
8. Wywłaszczenia niemieckich majątków w Czechosłowacji
8.1. Geneza Dekretów Benesza
8.2. Dekrety Benesza
8.3. Wysiedlenia Niemców z Czechosłowacji
8.4. Niemiecka ocena zgodności Dekretów Benesza z prawem
międzynarodowym
8.5. Opinia prawna dotycząca Dekretów Benesza sporządzona na zlecenie
Parlamentu Europejskiego
8.6. Stanowisko ambasadorów Rosji, Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii
wobec Dekretów Benesza
9. Krytyka polskich wywłaszczeń majątków niemieckich łącznie z wysiedleniami
9.1. Działalność Związku Wypędzonych i Powiernictwa Pruskiego
9.2. Wojna o pamięć
9.3. Przyczyny wysiedleń Niemców po II wojnie światowej
9.4. Ustalenia Wielkiej Trójki odnośnie do wysiedleń Niemców
9.5. Ewakuacje, ucieczki i wysiedlenia przedpoczdamskie Niemców z Polski
9.6. Wykonanie przesiedleń Niemców z Polski po Konferencji Poczdamskiej
9.7. Dane odnośnie do liczby wysiedlonych Niemców
9.8. Krytyka polskich wysiedleń i wywłaszczeń Niemców
10. Traktat z dnia 17 czerwca 1991 r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy a niemieckie roszczenia z tytułu powojennych wywłaszczeń
10.1. Regulacje Traktatu z dnia 17 czerwca 1991 r.
10.2. Ocena pkt 5 listów do Traktatu z dnia 17 czerwca 1991 r.
11. Wyłączenie dochodzenia niemieckich roszczeń w art. 3 Części VI
Układu Przejściowego z 1952 r
11.1. Regulacja art. 3 ust. 1 i 3 Części VI Układu Przejściowego z 1952 r.
11.2. Zastosowanie art. 3 ust. 1 i 3 części VI Układu Przejściowego wobec
polskich wywłaszczeń
12. Zrzeczenie niemieckich roszczeń za sprawą Oświadczenia Kanclerza RFN z dnia 1 sierpnia 2004 r.
12.1. Charakterystyczne cechy jednostronnych oświadczeń prawnych
12.2. Interpretacja treści Oświadczenia z 2004 r.
12.3. Opieka dyplomatyczna w prawie międzynarodowym
12.4. Skutki złożenia Oświadczenia z 2004 r. dla RFN
12.5. Stanowisko doktryny niemieckiej odnośnie do Oświadczenia z 2004 r
13. Odszkodowania RFN dla wywłaszczonych Niemców
13.1. Obciążenie RFN obowiązkiem odszkodowawczym na mocy art. 5 Części VI
Układu Przejściowego z 1952 r.
13.2. Obowiązek odszkodowawczy RFN określony w niemieckich aktach
prawnych
14. Krytyka polskich wywłaszczeń majątków niemieckich jako naruszających prawa
człowieka
14.1. Kształtowanie się ochrony praw człowieka
14.2. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z dnia 10 grudnia 1948 r.
14.3. Utworzenie Rady Europy
14.4. Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych
Wolności i Protokoły Dodatkowe
14.5. Podpisanie przez Polskę EKPC i przystąpienie do Rady Europy
14.6. Kwestia naruszenia przez Polskę art. 3 EKPC
14.7. Kwestia naruszenia przez Polskę art. 14 EKPC
14.8. Kwestia naruszenia przez Polskę art. 1 Protokołu Nr 1 do EKPC
15. Możliwość dochodzenia niemieckich roszczeń związanych z wywłaszczeniami
przed ETPC
15.1. Warunki dopuszczalności skargi indywidualnej do ETPC
15.2. Kwestia ratione temporis i trwałego naruszenia prawa w orzecznictwie
ETPC
16. Skargi z dnia 15 listopada 2006 r. do ETPC przeciwko Polsce
16.1. Treść skarg z dnia 15 listopada 2006 r
16.2. Ratio temporis w orzeczeniu ETPC z dnia 7 października 2008 r
16.3. Ocena wysiedleń i ewakuacji Niemców w orzeczeniu ETPC
z dnia 7 października 2008 r
16.4. Podstawy prawne wywłaszczeń i wysiedleń w orzeczeniu ETPC
z dnia 7 października 2008 r.
16.5. Kwestia braku konieczności objęcia wywłaszczonych Niemców
reprywatyzacją w orzeczeniu ETPC z dnia 7 października 2008 r
17. Skarga z dnia 20 marca 2007 r. do ETPC przeciwko Polsce
17.1. Treść skargi z dnia 20 marca 2007 r
17.2. Skarga z dnia 20 marca 2007 r. a kwestia restytucji dzieł sztuki
17.3. Orzeczenie ETPC z dnia 9 grudnia 2008 r.
18. Możliwość dochodzenia roszczeń niemieckich przed innymi trybunałami
18.1. Komitet Praw Człowieka a niemieckie roszczenia
18.2. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej a niemieckie roszczenia
18.3. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości a niemieckie roszczenia
19. Podsumowanie

Zakończenie

Bibliografia

Wykaz skrótów