(NIE)OPOWIEDZIANE POLSKIE DOŚWIADCZENIE WSTYDU I UPOKORZENIA OD CZASÓW ROZBIORU DO DZISIAJ

ISBN: 978-83-242-3543-8

370 stron
format: B5
oprawa: miękka
Rok wydania: 2019

Doznanie wstydu i doznanie upokorzenia łączą się z różnymi sytuacjami. Wstyd ma wymiar publiczny, zależy od sankcji zewnętrznych. Wstyd rodzi strach przed ujawnieniem własnej niższości, przesądzający o istocie słabości w obliczu Innego, narusza porządek emocjonalny, prowadzi do konfliktu i prób racjonalizacji okoliczności, które go wywołały.
Poczucie upokorzenia dotyczy ofiar i przegranych, wiąże się z szeroko pojętą innością. Wywołuje cierpienie i wstyd właśnie, co sprawia, że z trudem bywa werbalizowane czy włączane do zasobów pamięci, gdyż nie współtworzy pozytywnego wizerunku jednostki ani wspólnoty. W razie braku odpowiednich (także symbolicznych) działań terapeutyczno-kompensacyjnych przenosi się na następne pokolenia, rodząc resentyment, gniew, pragnienie zemsty, rozmaite formy wyparcia lub "translacji", która upodlającą, poniżającą kondycję upokorzonego transformuje/przekłada dowartościowująco na kondycję ofiary z jej martyrologią.
Historia Polski od ponad dwustu lat stwarzała warunki, które sprawiały, że zarówno jednostki, jak i cała wspólnota doświadczyły i upokorzeń, i wstydu w wielu wariantach. Co zrobiono z tym doświadczeniem na przestrzeni wieków, jak je wykorzystano lub też jak pozbawiano je głosu, w jaki sposób poddawano się jego mocy sprawczej i co sprawia, że jeszcze dzisiaj mówimy o "wstawaniu z kolan" - oto problemy poddawane refleksji w tym tomie.
Jego autorów interesowała specyfika milczenia/mowy na temat polskiego doświadczenia upokorzenia, wstydu w wieku XIX, XX, XXI, podjęli więc próbę odpowiedzi na pytanie, jak sobie z tym radzili żyjący pod trzema zaborami i na emigracji romantycy, pozytywiści, młodopolanie, potem obywatele wielonarodowej II RP, a w końcu jak sobie radzimy z tym my, mając do dyspozycji pamięć ich przeżyć, a także pamięć II wojny, czasów Polski Ludowej i ostatniej transformacji ustrojowej.
[ze Wstępu]

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

I. WSTYD CZŁOWIEKA, WSTYD PISARZA

Marek Zaleski
Wstyd jako katastrofa Innego

Tomasz Wojcik
Być pisarzem, być poetą (w wieku XX). Zawstydzenia Tadeusza Rożewicza

II. POLITYKA/HISTORIA WSTYDU I UPOKARZANIA/UPOKORZENIA

Andrzej Leder
Długofalowe skutki doświadczenia Zagłady a problem wstydu

Kazimierz Adamczyk
I po wstydzie

Paweł Tomczok
Alternatywne historie wstydu i upokorzenia

Hanna Gosk
Wstyd i bezwstyd upokarzania/upokorzenia w czasach Wielkiej Zmiany

Marian Płachecki
Uniwersum pokory. 24 grudnia 1862. Dwa szkice o upokorzeniu

Michał Kuziak
(Bez)wstyd romantyczny. Ku polskiej historii afektywnej

III. DOŚWIADCZENIE XIX WIEKU, REALIA: KOEGZYSTENCJA Z ZABORCAMI, EMIGRACJA

Arent van Nieukerken
Norwid: prywatny wstyd a konstektualizacja polskich kompleksow

Filip Mazurkiewicz
Szaleństwo bezwstydu - przypadek Zygmunta Kaczkowskiego

Elżbieta Dąbrowicz
"Żrą jedni drugich". Problem reputacji w literaturze pierwszych lat emigracji polistopadowej

Ewa Paczoska
Między dumą a wstydem. Powrot z Syberii w literaturze i polskim życiu końca XIX i pierwszych dekad XX wieku

Wacław Forajter
Sromota. Szkic o wstydzie i lewicy przełomu wieków

Tadeusz Budrewicz
Czyj grzech, czyja ekspiacja? O komentarzach do zbrodni na Jasnej Górze (1910)

IV. DOŚWIADCZENIE XX I XXI WIEKU: OKUPACJA, ZAGŁADA ORAZ ICH SCHEDA.
PRL, III RP

Bartosz Dąbrowski
Zagłada, wstyd i literatura popularna

Marta Tomczok
O Polkach, ktore Niemcow chciały. Doświadczenie wstydu w polskich romansach historycznych

Dorota Wojda
Od samokrytyki do "hańby domowej". Wstyd pisarzy na początku i na końcu PRL

Agnieszka Czyżak
Relacje i rewizje. Problem wstydu w tekstach pisarzy schyłkowego PRL-u

Andrzej Zieniewicz
Wściekłość i wstyd jako czynniki przemian, jako elementy tożsamości narodowej i jako ramy autobiografii politycznej. Na przykładzie esejów Adama Michnika

Krzysztof Zajas
Opowiedzieć milczenie. Strategie pisarskie wobec wstydliwej polskości. Przykład Czesława Miłosza i Andrzeja Stasiuka

Magdalena Horodecka
Wstyd za polski pejzaż. Reportaże Filipa Springera Polski wstyd (Rozmowa przeprowadzona przez Michała Kuziaka z Przemysławem Czaplińskim, Tomaszem Kozakiem i Adamem Leszczyńskim na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego 17.10.2018 r.)

Noty o autorach

Indeks osobowy