GRANICE OSOBOWOŚCI PRAWNEJ SPÓŁKI KAPITAŁOWEJ

Monografia w sposób kompleksowy wyjaśnia relację zachodzącą pomiędzy zasadą osobowości prawnej spółki kapitałowej, a zasadą wyłączonej odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki przy wykorzystaniu metody historycznej, komparatystyki prawniczej oraz ekonomicznej analizy prawa.

Celem monografii jest również wskazanie w jakich sytuacjach może dochodzić do wyjątkowego przełamywania zasady wyłączonej odpowiedzialności wspólników bądź zasady osobowości prawnej w przypadkach nadużywania formy prawnej spółki kapitałowej ze szkodą dla wierzycieli. W tym zakresie Autor przedstawia badania empiryczne na bazie zagranicznych i polskich orzeczeń sądowych oraz formułuje przydatne dla prawników-praktyków wskazówki w zakresie możliwości stosowania w polskim systemie prawnym tzw. koncepcji przebicia zasłony korporacyjnej.

SPIS TREŚCI

Wykaz skrótów

Bibliografia

Wstęp
ő 1. Temat monografii i uzasadnienie jego wyboru
ő 2. Problem badawczy monografii i tezy
ő 3. Metody i narzędzia badawcze
I. Uwagi ogólne
II. Metoda dogmatyczna. Wykładnia prawa
III. Komparatystka prawnicza
IV. Ekonomiczna analiza prawa
V. Metoda historycznoprawna
VI. Metoda empiryczna
VII. Inspiracja filozofią prawa
ő 4. Założenia terminologiczne

Rozdział I.
Osobowość prawna spółki kapitałowej
ő 1. Cel rozdziału
ő 2. Rys historyczny osób prawnych
I. Początki osób prawnych
II. Dalszy rozwój osób prawnych
III. Wiek XIX jako czas przełomu w rozwoju instytucji osoby prawnej
IV. Teorie osób prawnych
ő 3. Ujęcie korporacyjnej osoby prawnej w polskim systemie prawnym
I. Ujęcie korporacyjnej osoby prawnej w polskim systemie prawnym w pierwszej połowie XX w.
1. Silne eksponowanie elementu zdolności prawnej w dyskusjach nad istotą osoby prawnej
2. Problematyka osobowości prawnej spółki jawnej
II. Ujęcie korporacyjnej osoby prawnej w polskim systemie prawnym w drugiej połowie XX w.
III. Obecne ujęcie osobowości prawnej na gruncie KC i KSH
1. Przyjęte rozwiązania legislacyjne dotyczące ułomnych osób prawnych
2. Ocena przyjętych rozwiązań legislacyjnych dotyczących ułomnych osób prawnych
A. Uwagi wprowadzające
B. O istocie osobowości prawnej nie decyduje działanie spółki przez organy
C. O istocie osobowości prawnej spółki kapitałowej nie decyduje zasada wyłączonej odpowiedzialności wspólników
D. O istocie osobowości prawnej spółki kapitałowej nie powinny decydować kwestie podatkowe
E. Zdolność prawna jako cecha wyznaczająca istotę osobowości prawnej i podmiotowości prawnej
IV. Istota osobowości prawnej spółki kapitałowej w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych
ő 4. Współczesne funkcjonalne podejście do osobowości prawnej spółki
kapitałowej
ő 5. Wnioski

Rozdział II. Zasada wyłączonej odpowiedzialności wspólników
za zobowiązania spółki kapitałowej
ő 1. Cel rozdziału
ő 2. Rys historyczny zasady wyłączonej odpowiedzialności wspólników
I. Uwagi ogólne
II. Początki zasady wyłączonej odpowiedzialności wspólników
1. Działalność włoskich spółek osobowych i commendy
2. Ograniczona odpowiedzialność członków kompanii handlowych
III. Zasada wyłączonej odpowiedzialności wspólników w XIX w.
1. Motywy wprowadzenia do ustawodawstw zasady wyłączonej odpowiedzialności akcjonariuszy
2. Stopniowe wprowadzanie zasady wyłączonej odpowiedzialności wspólników do poszczególnych ustawodawstw
3. Dostęp do zasady wyłączonej odpowiedzialności dla małych i średnich przedsiębiorców
ő 3. Zasada wyłączonej odpowiedzialności wspólników w polskim prawie spółek
I. Początki kształtowania się zasady wyłączonej odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki kapitałowej
II. Zasada wyłączonej odpowiedzialności wspólników w okresie międzywojennym
1. Zasada wyłączonej odpowiedzialności w regulacjach prawa pozostałego po zaborach
2. Unifikacja polskiego prawa handlowego po zaborach
3. Problematyka nadużywania formy prawnej spółki kapitałowej w dyskusjach Komisji Kodyfikacyjnej i polskiej doktryny międzywojennej
III. Zasada wyłączonej odpowiedzialności wspólników na gruncie
obecnych przepisów KSH
ő 4. Współczesne ujęcie zasady wyłączonej odpowiedzialności wspólników
I. Uwagi ogólne
II. Spółki jednoosobowe
III. Grupy kapitałowe
IV. Zasada wyłączonej odpowiedzialności a nowe wehikuły gospodarcze
ő 5. Wnioski

Rozdział III. Ekonomiczna analiza prawa koncepcji osobowości
prawnej spółki kapitałowej i zasady wyłączonej odpowiedzialności
wspólników
ő 1. Cel rozdziału
ő 2. Podstawy ekonomicznej analizy prawa w prawie spółek - ekonomiczny model korporacji
I. Uwagi ogólne
II. Ekonomiczny model korporacji
1. Koszty transakcyjne
A. Koszty transakcyjne w pierwotnych założeniach R.H. Coase‘a
B. Dalszy rozwój kosztów transakcyjnych w ekonomicznej analizie prawa
2. Teoria agencji
3. Teoria firmy jako wiązki kontraktów
III. Oddzielenie własności od zarządzania
ő 3. Zasada wyłączonej odpowiedzialności jako zasłona korporacyjna
chroniąca wspólników a koncepcja osobowości prawnej jako zasłona korporacyjna chroniąca spółkę
ő 4. Zalety i wady zasady osobowości prawnej spółki kapitałowej
I. Zalety zasady osobowości prawnej spółki kapitałowej
II. Wady osobowości prawnej spółki kapitałowej
ő 5. Zalety i wady zasady wyłączonej odpowiedzialności wspólników
I. Zalety zasady wyłączonej odpowiedzialności wspólników
II. Wady zasady wyłączonej odpowiedzialności wspólników
ő 6. Wnioski

Rozdział IV. Granica osobowości prawnej spółki kapitałowej i zasady wyłączonej odpowiedzialności wspólników w perspektywie komparatystycznej
ő 1. Cel rozdziału
ő 2. Kraje systemu common law
I. Prawo amerykańskie
1. Wprowadzenie
2. Różne koncepcje przebicia zasłony korporacyjnej w amerykańskim systemie prawnym
A. Uwagi ogólne
B. Doktryna instrumentality oraz doktryna alter ego
C. Jednoelementowy test przebicia (single-factor piercing)
D. Teoria grupy kapitałowej jako jednego organizmu gospodarczego oraz teoria agencji
3. Przebijanie zasłony korporacyjnej w prawie stanowym i w prawie federalnym
A. Uwagi ogólne
B. Przebicie zasłony korporacyjnej na gruncie prawa federalnego
C. Przebicie zasłony korporacyjnej na gruncie prawa stanowego
a. Uwagi ogólne
b. Delaware
c. Nowy York
d. Luizjana
4. Badania empiryczne doktryny przebicia zasłony korporacyjnej
5. Krytyka koncepcji przebicia zasłony korporacyjnej
6. Podsumowanie
II. Prawo angielskie
1. Wprowadzenie
2. Precedens w sprawie Salomon v. Salomon Co. Ltd. i jego wpływ na najnowsze orzecznictwo
3. Koncepcje przebicia zasłony korporacyjnej wypracowane w orzecznictwie
A. Uwagi ogólne
B. Koncepcja sham (fraud)
C. Koncepcja jednego organizmu gospodarczego (single economic unit)
D. Koncepcja agency
4. Inne instrumenty ochrony wierzycieli w prawie angielskim
5. Podsumowanie
III. Inne systemy prawa spółek tradycji common law
ő 3. Europa
I. Prawo niemieckie
1. Wprowadzenie
2. Przebicie zasłony w niemieckim prawie koncernowym
A. Ustawowy (wewnętrzny) Durchgriff
B. Koncepcja kwalifikowanego faktycznego Koncernu
C. Odrzucenie koncepcji kwalifikowanego faktycznego koncernu
3. Durchgriff na potrzeby relatywizacji prawnej odrębności spółki i wspólników
4. Podsumowanie
II. Prawo francuskie
1. Uwagi ogólne
2. Odpowiedzialność wspólników w prawie upadłościowym
A. Podstawowe instrumenty odpowiedzialności wspólników
B. Powództwo związane z niewystarczającymi aktywami spółki (action pour insuffisance d‘actif)
C. Powództwo o zobowiązanie do zapłaty długów spółki (action en obligation aux dettes sociales)
D. Teoria fikcyjnej spółki (soci‚t‚ fictive) lub teoria pomieszania majątków (confusion de patrimoines)
3. Pozostałe przypadki odpowiedzialności wspólników w prawie francuskim
A. Odpowiedzialność deliktowa
B. Wykładnia postanowień ustawy lub postanowień umowy
4. Podsumowanie
III. Prawo UE
1. Orzecznictwo TSUE
A. Wyrok w sprawie Idryma Typou AE v. Ypourgos Typou kai Meson Mazikis Enimerosis
B. Orzecznictwo związane z koncepcją jednego organizmu gospodarczego (single economic unit)
2. Akty normatywne UE
3. Podsumowanie
ő 4. Kraje Ameryki Łacińskiej
I. Uwagi ogólne
II. Prawo argentyńskie
III. Prawo brazylijskie
IV. Pozostałe kraje Ameryki Południowej
V. Podsumowanie
ő 5. Azja
I. Chiny
1. Uwagi ogólne
2. Podstawy prawne nowej regulacji i ich stosowanie w praktyce orzeczniczej
3. Stosowanie ustawowych mechanizmów przebicia w praktyce oraz badania empiryczne
4. Podsumowanie
II. Japonia
ő 6. Wnioski

Rozdział V. Granica osobowości prawnej spółki kapitałowej i zasady
wyłączonej odpowiedzialności wspólników w polskim systemie prawnym
ő 1. Cel rozdziału
ő 2. Orzecznictwo polskich sądów
I. Orzecznictwo sądów pracy dotyczące równoległego zatrudniania pracowników na umowy o pracę i umowy zlecenia
1. Wyrok SN z 5.11.2013 r., II PK 50/13
A. Uwagi ogólne i stan faktyczny sprawy
B. Rozstrzygnięcie SN
C. Ocena rozstrzygnięcia
D. Wpływ orzeczenia SN z 5.11.2013 r., II PK 50/13 na praktykę orzeczniczą
II. Doktryny przebicia zasłony korporacyjnej a zakaz dyskryminacji pracowników
1. Wyrok SN z 18.9.2014 r., III PK 136/13
A. Uwagi ogólne i stan faktyczny sprawy
B. Rozstrzygnięcie SN
C. Ocena rozstrzygnięcia
III. Doktryna przebicia zasłony korporacyjnej a likwidacja pracodawcy
1. Wyrok SN z 15.3.2016 r., II PK 24/15
A. Uwagi ogólne i stan faktyczny sprawy
B. Rozstrzygnięcie SN
C. Ocena rozstrzygnięcia
IV. Doktryna przebicia zasłony korporacyjnej a ocena terminu przedawnienia roszczeń deliktowych
1. Wyrok SN z 15.4.2010 r., II CSK 544/09
A. Stan faktyczny sprawy
B. Rozstrzygnięcie SN
C. Ocena rozstrzygnięcia
V. Doktryna przebicia zasłony korporacyjnej a wykładnia przepisów prawa
1. Wyrok SA w Warszawie z 7.2.2007 r., I ACa 1033/06
A. Stan faktyczny sprawy
B. Rozstrzygnięcia sądów
C. Ocena rozstrzygnięcia
VI. Orzecznictwo związane z odpowiedzialnością deliktową wspólników
1. Uwagi ogólne
2. Rozstrzygnięcia polskich sądów
3. Ocena rozstrzygnięć
VII. Konstytucyjność zasady osobistej odpowiedzialności wspólników
1. Orzeczenie TK z 18.10.1994 r., K 2/94
A. Stan faktyczny sprawy
B. Rozstrzygnięcie TK
C. Ocena rozstrzygnięcia
VIII. Badania empiryczne sądów powszechnych
IX. Wnioski wynikające z dotychczasowego dorobku orzecznictwa polskich sądów w zakresie doktryny przebicia zasłony korporacyjnej
ő 3. Pozostałe narzędzia prawne pozwalające przeciwdziałać nadużywaniu formy prawnej spółki lub chroniące wierzycieli - de lege lata
I. Uwagi ogólne
II. Wykorzystanie potencjału wykładni przepisów prawa
1. Uwagi ogólne
2. Rola norm-zasad w wykładni przepisów prawa
3. Przykłady zastosowania doktryny przebicia zasłony korporacyjnej na potrzeby wykładni przepisów prawa
A. Wykładnia art. 189, 344, 350 i 355 ő 3 KSH
a. Propozycja doktryny prawa
b. Ocena propozycji
B. Wykładnia art. 5 i 6 KWU
C. Wykładnia art. 551 KC
4. Wykładnia postanowień umownych
III. Instrumenty zawarte w pozostałych przepisach KC
1. Nadużycie prawa podmiotowego (art. 5 KC)
2. Skarga pauliańska
3. Artykuł 59 KC
4. Artykuł 6471 KC
IV. Instrumenty ochronne w przepisach KSH
1. Postępowanie w sprawie uchylenia lub stwierdzenia nieważności uchwał organów spółek
2. Pozostałe instrumenty chroniące wierzycieli spółki w przepisach KSH
V. Instrumenty ochronne zawarte w prawie upadłościowym
VI. Pozostałe instrumenty chroniące wierzycieli
VII. Wnioski
ő 4. Propozycje de lege ferenda
I. Ocena propozycji legislacyjnych
1. Uwagi ogólne
2. Generalna propozycja relatywizacji prawnej odrębności osób prawnych
3. Odpowiedzialność spółki matki wobec wierzycieli spółki córki w ramach działalności grup spółek - propozycja doktryny
4. Propozycja osobistej odpowiedzialności wspólników wobec wierzycieli za świadczenia pobrane od spółki w okresie, kiedy powinien zostać zgłoszony wniosek o ogłoszenie upadłości
5. Propozycja wprowadzenia osobistej odpowiedzialności wspólników spółek w prawie upadłościowym
II. Odpowiedzialność spółki matki wobec wierzycieli spółki córki w ramach działalności grup spółek - przepisy nowego prawa holdingowego
III. Wnioski i postulaty de lege ferenda

Zakończenie

Indeks rzeczowy