EKONOMIA GOSPODARKI OTWARTEJ

ISBN: 83-7151-664-9

453 stron
format: B5
oprawa: miękka
Rok wydania: 2004

WSTĘP

Celem niniejszej monografii jest Systematyzacja wybranych zagadnień teoretycznych, określających związki przyczynowo-skutkowe pomiędzy gospodarką zewnętrzną i wewnętrzną w ujęciu realnym i monetarnym oraz ich odniesienie do przypadku polskiej gospodarki w okresie transformacji systemowej i procesu dostosowawczego do Unii Europejskiej przed i po 1 maja 2004 r.Istota - prezentowanego w niniejszym opracowaniu - wprowadzenia do szerokiej problematyki międzynarodowych stosunków gospodarczych i efektywności gospodarowania czynnikami produkcji w gospodarce otwartej sprowadza się do wyjaśnienia bilansu korzyści z udziału w międzynarodowym podziale pracy obejmującym zintegrowane ze sobą fazy: produkcji, wymiany i konsumpcji. Analiza ww. zagadnień od strony umiędzynarodowienia pojedynczych faz społecznego procesu gospodarowania (np. handlu zagranicznego w kontekście wymiany czy bezpośrednich inwestycji zagranicznych w kontekście produkcji bądź w ogóle swobodnego przepływu towarów, usług, czynników produkcji i transferu kapitału w ramach międzynarodowej integracji gospodarczej czy w skali całej gospodarki światowej, jeśli spojrzeć nań od strony procesów globalizacji rynku światowego), powinna pomóc w wyjaśnieniu odpowiedzi na następujące pytania:1/ w jaki sposób handel międzynarodowy, a zatem udział w międzynarodowym podziale pracy, pozwala uzyskać większy - w porównaniu z gospodarką zamkniętą - strumień dóbr i usług z tych samych zasobów czynników wytwórczych-2/ dlaczego handel wewnątrzgałęziowy gwarantuje większe korzyści z międzynarodowego podziału pracy w porównaniu z handlem międzygałęziowym- jaki model handlu dominuje na rynku światowym, w tym na rynku Unii Europejskiej-3/ w jaki sposób liberalizacja obrotów handlowych w ramach międzynarodowej integracji gospodarczej (strefa wolnego handlu, unia celna) sprzyja procesowi racjonalnych wyborów w skali międzynarodowej- co oznaczają kolejne jej fazy (wspólny rynek, unia gospodarczo-walutowa) w kontekście racjonalnych wyborów i efektywności alokacji czynników produkcji w gospodarce otwartej-4/ jak się ma regionalna integracja gospodarcza do procesów globalizacyjnych w świecie i racjonalnych wyborów w ogóle-5/ jakie koszty - w kontekście racjonalnych wyborów - występują w warunkach protekcjonizmu gospodarczego-6/ jak wyglądają równania tożsamościowe rachunku dochodu narodowego w gospodarce otwartej, zatem jakie są relacje pomiędzy równowagą wewnętrzną i zewnętrzną w kontekście równowagi globalnej uwzględniając całokształt transakcji z zagranicą-7/ jak przebiegają - wywołane przez wstrząsy zewnętrzne - procesy dostosowawcze w gospodarce otwartej pomiędzy rynkiem walutowym, rynkiem pieniężnym i rynkiem dóbr (zatem i rynkiem pracy) w systemie stałego kursu walutowego, a jak w systemie zmiennego kursu walutowego- jakie są zatem relacje pomiędzy dochodem narodowym, inflacją i bezrobociem-8/ jak skuteczna może być polityka fiskalna, pieniężna i polityka kursowaw przywracaniu równowagi globalnej i wreszcie9/ jak przebiegają procesy dostosowawcze polskiej gospodarki do rynku Unii Europejskiej i jaka jest w nich rola Niemiec, największego partnera gospodarczego Polski oraz10/ jaki jest bilans korzyści i kosztów dla integracji europejskiej i jej uczestników po piątym rozszerzeniu UE 1 maja 2004 r., w którym uczestniczy Polska.Reasumując, celem opracowania jest analiza zagadnień teoretyczno-empirycznych w zakresie: efektywności alokacji czynników produkcji w kontekście teorii międzynarodowego podziału pracy, w tym teorii integracji- równowagi makroekonomicznej i polityki handlowej w gospodarce otwartej- formalnych i realnych procesów dostosowawczych polskiej gospodarki do rynku UE oraz roli Niemiec w tych procesach.Praca składa się z czterech części. W części I pt. "Wprowadzenie do ekonomii gospodarki otwartej" analizowane są w ujęciu modelowym wybrane zagadnienia dotyczące problematyki racjonalnych wyborów ekonomicznych. Analiza efektywności alokacji czynników wytwórczych w gospodarce otwartej (na tle gospodarki zamkniętej) dokonana jest w oparciu o teorie międzynarodowego podziału pracy, międzynarodowej integracji gospodarczej oraz procesów globalizacyjnych w świecie. Z tej też perspektywy prezentowana jest wiedza teoretyczna z literatury przedmiotu wsparta przez empirię zdarzeń w kontekście piątego poszerzenia UE. W rozbudowanej warstwie empirycznej stosowni miejsce przypada także starym i nowym krajom UE, podobnie jak i wyzwaniom stojącym przed integracją europejską w kontekście globalizacji światowej Analiza racjonalnych wyborów w tej części opracowania prowadzona jest na poziomie mikro- i makroekonomicznym. Część II pt. "Makroekonomia gospodarki otwartej: aspekt monetarny" przedstawia - poza równaniami tożsamościowymi dochodu narodowego, w tym odpływów i dopływów pieniądza w ruchu okrężnym gospodarki otwartej - wpływ obrotów bieżących i obrotów kapitałowych bilansu płatniczego na wielkość dochodu narodowego w równowadze. Modelowej analizie poddane są procesy dostosowawcze wywołane przez wstrząsy zewnętrzne oddziaływające na obroty bieżące bilansu płatniczego (kryzys/ożywienie rynku światowego) oraz na obroty kapitałowe bilansu płatniczego (zmiany w poziomie światowej stopy procentowej). Procesy dostosowawcze pomiędzy rynkiem walutowym, rynkiem pieniężnym i rynkiem dóbr są ilustrowane za pomocą modelu IS-LM-BP. W tej części pracy poddaje się ocenie skuteczność polityki fiskalnej i pieniężnej w systemie stałego i zmiennego kursu walutowego. Polityka fiskalna i pieniężna jest analizowana głównie w kontekście przyspieszania procesów dostosowawczych w warunkach niepełnego wykorzystania czynników wytwórczych (analiza krótkookresowa), w mniejszym zaś stopniu jako źródło wstrząsów wewnętrznych naruszających stan równowagi globalnej w długim okresie. Rozważania teoretyczne są wsparte licznymi przykładami i badaniami empirycznymi dotyczącymi rozwoju polskiej i światowej gospodarki. Część III pt. "Makroekonomia gospodarki otwartej: polityka handlowa a racjonalne wybory" dotyczy analizy kosztów i korzyści z racji prowadzenia zagranicznej polityki handlowej w ujęciu doktryny liberalnej i doktryny protekcjonizmu gospodarczego. W obu przypadkach odniesienie stanowią racjonalne wybory w gospodarce otwartej. W ostatniej części IV pt. "Polska - Unia Europejska: aspekty realnej integracji gospodarczej" uwaga autora koncentruje się, poza zagadnieniem acquis communautaire, głównie na realnych procesach dostosowawczych polskiej gospodarki do rynku Unii w oparciu o teoretyczną analizę zawartą w poprzednich trzech rozdziałach. Szczególnego wymiaru, w kontekście członkostwa Polski w UE od 2004 r., nabiera analizowanie w tej części opracowania ryzyka kosztu utraconych możliwości oraz sposoby jego ograniczania. Istotnym dopełnieniem treści książki są aneksy.Monografia jest przeznaczona dla studentów uczelni ekonomicznych zajmujących się głównie problematyką racjonalnych wyborów w gospodarce otwartej oraz międzynarodowymi stosunkami gospodarczymi, w tym problematyką europejskiej integracji gospodarczej oraz dla praktyków i działaczy gospodarczych różnego szczebla pragnących uaktualnić i wzbogacić posiadaną wiedzę w przedmiocie.Warszawa, wrzesień 2004Eugeniusz M. Pluciński

Spis treści

Wstęp

CZĘśĆ I: Wprowadzenie do ekonomii gospodarki otwartej1.Ekonomia a racjonalne wybory

Ekonomia a modele ekonomiczne

Analiza mikro- i makroekonomiczna

Podstawowe problemy wyboru ekonomicznego1.3.1. Krzywa transformacji jako krzywa granicznych możliwościprodukcyjnych2.Racjonalne wybory w gospodarce otwartej (ujęcie modelowe)2.1.Teorie międzynarodowego podziału pracy a alokacja czynnikówwytwórczych2.1.1.Teoria kosztów komparatywnych a krzywa transformacjiPieniężne ujęcie zasady kosztów komparatywnychWskaźnik ujawnionych przewag komparatywnych (RCA)a kosztowe i pozakosztowe składniki cen światowychHandel między- i wewnątrzgałęziowy w świetle teorii międzynarodowego podziału pracy a krzywa transformacji2.1.2.1. Metodologia pomiaru handlu wewnątrzgałęziowego (IIT)Zmiany w produkcji i konsumpcji według modelu równowagi ogólnej2.2.Międzynarodowa integracja gospodarcza a racjonalne wyboryStrefa wolnego handluUnia celnStatyczne i dynamiczne efekty unii celnejUnia celna a deformacja racjonalnych wyborów w skaligospodarki światowejUnia celna w modelu równowagi ogólnej2.2.3.Wspólny rynekEfekty mikro- i makroekonomiczneWspólny rynek i dynamiczne efekty integracjiAnaliza modelowa przepływu czynników wytwórczych na wspólnym rynku (wr)2.2.4.Unia gospodarcza i walutowa224.1. Istota optymalnego obszaru walutowego2.2.4.2. Korzyści i koszty unii walutowej - ujęcie modelowe2.3.Procesy globalizacyjne w świecie a racjonalne wybory ekonomiczneGlobalizacja towarowych rynków zbytuGlobalizacja produkcjiGlobalizacja rynku pracyGlobalizacja w sferze finansówProcesy globalizacyjne w ocenie ekonomistów3. PodsumowanieCZĘśĆ II: Makroekonomia gospodarki otwartej: aspekt monetarny1.Rachunek dochodu narodowego w gospodarce otwartejPNB, PKB i DNRuch okrężny w gospodarce a dopływy i odpływy pieniądza1.2.1.Sektor prywatny1.2.1.1.Popyt globalny (sektora prywatnego) a dochód narodowy1.2.1.2.Model IS-LM1.2.2.Sektor państwowy1.2.2.1. Tożsamość odpływów i dopływów pieniądza w gospodarce zamkniętej1.2.2.2. Państwo a popyt globalny1.2.2.3.Polityka fiskalna i pieniężna państwa a model IS-LM1.2.3.Sektor zagraniczny1.2.3.1.Handel zagraniczny popyt globalny i dochód narodowyMnożnik w gospodarce otwartejEksport netto a krzywa ISHandel zagraniczny a odpływy i dopływypieniądza1.2.3.2.Bilans płatniczy a popyt globalny2.Bilans płatniczy, rynek walutowy i równowaga globalnaIstota i struktura bilansu płatniczego (BP)Bilans płatniczy, rynek walutowy i kurs równowagi rynkowejCena równowagi na rynku walutowymRynek walutowy a alternatywne systemy kursu walutowegoZmienny kurs walutowyStały kurs walutowy. Kurs pod- i nadwartościowy a rezerwy dewizowe .2.2.3.Nominalny i realny kurs walutowyInflacja a realny kurs walutowyRealny kurs walutowy a tzw. efekt krzywej-J2.2.4.Rachunek obrotów kapitałowychOperacje spekulacyjne a stopa zwrotuObroty kapitałowe a krzywa IS2.3.Bilans płatniczy a równowaga globalnaSaldo bilansu płatniczego a krzywa LM i poziom stopyprocentowejWarunki równowagi globalnej: ujęcie modelowe3.Wstrząsy zewnętrzne a procesy dostosowawcze w ujęciu modelu IS-LM-BP3.1.Kryzys/ożywienie na rynku światowymProcesy dostosowawcze w systemie stałego kursu walutowegoProcesy dostosowawcze w systemie zmiennego kursu walutowego3.2.Zmiany w poziomie światowej stopy procentowej3.2.1. Procesy dostosowawcze w systemie stałego i zmiennego kursuwalutowego4.Polityka fiskalna i polityka pieniężna a procesy dostosowawcze4.1.System stałego kursu walutowego4.1.1. Polityka mix a równowaga globalna4.2.System zmiennego kursu walutowego4.2.1. Deprecjacja waluty krajowej a eksport bezrobocia4.3. Procesy dostosowawcze w warunkach zmiennych cen4.3.1. Skutki ekspansji monetarnej w krótkim i długim okresieZmiany w stopie procentowej a oczekiwania zmian kursowychOczekiwania kursowe a poziom dochodu narodowego w równowadze4.3.1.2.1. Interwencyjne działania banku centralnego na rynku walutowym5. PodsumowanieCZĘśĆ III: Makroekonomia gospodarki otwartej: polityka handlowaa racjonalne wybory1.Polityka handlowa a zagraniczna i międzynarodowa polityka ekonomiczna1.1. Przyczyny protekcjonizmu gospodarczego2.Instrumenty polityki handlowejNarzędzia taryfowe (cła) i parataryfoweNarzędzia pozataryfowe3.Ekonomiczne aspekty cła w imporcie i subwencji w eksporcieMechanizm działania cła w imporcieKoszty i korzyści z cełMechanizm subwencji eksportowychKoszty społeczne subwencji eksportowychRola GATT i WTO w liberalizacji handlu międzynarodowegoWspólna polityka handlowa Unii EuropejskiejCele gospodarcze i istota wspólnej polityki handlowej UEZewnętrzna wspólna polityka handlowa UE UE a kraje Europy środkowo-Wschodniej i PolskaUE a protekcjonizm w imporcie6.PodsumowanieCZĘśĆ IV. Polska w Unii Europejskiej: aspekty realnej integracji gospodarczej1.Formalne i realne aspekty dostosowania polskiej gospodarki do rynku UE1.1. Acquis communautaire i negocjacje akcesyjne Polski z UE2.Wewnątrzgałęziowy podział pracy jako dodatkowe kryterium realnejintegracji polskiej gospodarki z rynkiem UERynek UE w handlu PolskiBilans handlowy oraz wskaźniki RCA i IIT wg branż i gałęzi w 1992-2002Miejsce Niemiec w procesie realnych dostosowań Polski do rynku UE3.1. Wskaźniki RCA i IIT na tle wybranych starych i nowych krajów UE25PodsumowanieAneks I. Teorie handlu międzynarodowego (w zarysie)Aneks II. Podstawowe teorie kursu walutowegoAneks III. System kursu walutowego i bilans płatniczy PolskiAneks IV. Kalendarium integracji europejskiejAneks V. Kalendarium polskiej drogi do członkostwa w UELiteratura