BEZPIECZEŃSTWO FINANSÓW PUBLICZNYCH wyd.2

ISBN: 978-83-8102-607-9

248 stron
format: B5
oprawa: miękka
Rok wydania: 2022

Waga i aktualność podjętej w niniejszej monografii problematyki bezpieczeństwa finansów publicznych wynika przede wszystkim z powszechności i trwałości zjawiska nierównowagi budżetowej oraz systematycznego wzrostu zadłużenia publicznego w większości współczesnych państw, którego rozmiary w warunkach ostatniego globalnego kryzysu finansowego zaczęły wymykać się spod kontroli władz publicznych, sprowadzając niektóre państwa na skraj bankructwa.

Zakres poruszanych problemów badawczych jest szeroki i obejmuje trzy płaszczyzny: krajową na szczeblu sektora rządowego i na poziomie jednostek samorządu terytorialnego oraz ponadnarodową (tj. unijną).

Choć obecnie (w 2017 r.) Polska wydaje się zachowywać kontrolę nad poziomem nierównowagi finansów publicznych zasadniczo przestrzegając unijnych i krajowych reguł fiskalnych, to jednak będące następstwem wieloletnich zaniedbań błędy w polityce dochodowej oraz ekspansywna polityka wydatkowa związana z finansowaniem wydatków emerytalnych oraz programów socjalnych może wpłynąć na naruszenie bezpieczeństwa finansów publicznych w przyszłości.

Dla utrzymywania stabilności finansów publicznych istotne jest nie tylko zapewnienie wypłacalności państwa, ale przede wszystkim zagwarantowanie dostarczania przez władze publiczne odpowiedniego poziomu usług publicznych oraz dostosowania polityki fiskalnej do nowych wyzwań związanych z nadawaniem impulsów rozwojowych gospodarce. Monitorowanie prognoz deficytu i długu publicznego oraz ryzyka związanego ze stabilnością finansów publicznych jest kluczowe dla określenia niezbędnych do podjęcia działań po stronie dochodów i wydatków, jak również dla utrzymania wiarygodności gospodarczej i zaufania rynków.

Choć zadłużenie sektora samorządowego ogółem stanowi obecnie jedynie ok. 8% państwowego długu publicznego, niemniej to na jednostkach samorządowych ciąży obowiązek wykonywania bardzo wielu ważnych, a przy tym kosztochłonnych i problematycznych zadań publicznych (takich jak: oświata, czy ochrona zdrowia). JST pozostają przy tym najpoważniejszym inwestorem w sektorze publicznym, a realizowane przez nie inwestycje stanowią swoiste koło zamachowe polskiej gospodarki i jeden z kluczowych czynników sprawczych wzrostu PKB. Tymczasem system finansowania zadań samorządowych JST opiera się w przeważającej części na transferach (w formie dotacji i subwencji) przekazywanych z budżetu państwa, często z naruszeniem konstytucyjnej reguły adekwatności.

Postępująca globalizacja oraz wzrost zakresu integracji ekonomicznej i finansowej w państwach Unii Europejskiej wymagają, by kwestie bezpieczeństwa finansów publicznych odnieść także na szczebel międzynarodowy (unijny). Europa to kontynent o najwyższej ingerencji sektora finansów publicznych w gospodarkę, a więc najwyższych podatkach i wydatkach publicznych w relacji do PKB oraz silnej przez długie lata ekspansji fiskalnej, której efektem są wysokie długi publiczne większości państw UE. Skutkiem tego jest wzrost ryzyka inwestycyjnego, droższy kapitał i mniej swobodny dostęp do niego, odczuwane zwłaszcza przez mniej wiarygodne państwa, co dodatkowo obniża ograniczaną już względnie wysokimi daninami publicznymi zyskowność działalności gospodarczej w UE.

SPIS TREŚCI

Wstęp

Rozdział 1
Bezpieczeństwo finansów publicznych jako główny komponent bezpieczeństwa finansowego i ekonomicznego państwa
1.1. Pojęcie bezpieczeństwa i jego rodzaje
1.2. Bezpieczeństwo ekonomiczne
1.3. Bezpieczeństwo finansowe
1.4. Bezpieczeństwo finansów publicznych a stabilność fiskalna
1.5. Metody badania stabilności fiskalnej

Rozdział 2
Nierównowaga budżetu państwa i dług publiczny a bezpieczeństwo finansów publicznych
2.1. Deficyt i dług publiczny jako skutki prowadzonej polityki fiskalnej - ujęcie teoretyczne, prawne i metodologiczne
2.1.1. Polityka fiskalna, deficyt i dług publiczny w teorii finansów
2.1.2. Usytuowanie prawne deficytu budżetowego i długu publicznego w Polsce
2.1.3. Metody obliczania długu publicznego w Polsce i w Unii Europejskiej
2.1.4. Potrzeby pożyczkowe brutto i netto
2.2. Ocena stabilności finansów publicznych w Polsce
2.2.1. Kryteria konwergencji z Maastricht
2.2.2. Realizacja fiskalnych kryteriów konwergencji przez Polskę w latach 2010-2016
2.2.3. Stabilność finansów publicznych w Polsce i jej perspektywy
2.3. Reguły fiskalne instrumentem wzmacniającym dyscyplinę finansów Publicznych
2.3.1. Istota reguł fiskalnych
2.3.2. Główne reguły fiskalne w Polsce
2.4. Niezależne instytucje fiskalne jako rozwiązanie poprawiające bezpieczeństwo finansów publicznych
2.4.1. Rady fiskalne w praktyce władz publicznych na świecie
2.4.2. Propozycje wprowadzenia rady fiskalnej w Polsce i jej miejsce w strukturze finansów publicznych
2.5. Strategie zarządzania długiem publicznym w kontekście bezpieczeństwa finansów publicznych
2.5.1. Zarządzanie długiem publicznym
2.5.2. Analiza dynamiki i struktury zadłużenia publicznego w Polsce w latach 2010-2017

Rozdział 3
Uwarunkowania bezpieczeństwa finansowego w jednostkach samorządu terytorialnego w Polsce
3.1. Bezpieczeństwo finansowe jednostek samorządu terytorialnego (JST) - znaczenie i metody oceny
3.1.1. Przesłanki utrzymywania bezpieczeństwa finansowego JST
3.1.2. Kryteria oceny bezpieczeństwa finansowego JST
3.1.3. Stres fiskalny jako przejaw naruszenia bezpieczeństwa Finansowego
3.1.4. Metody obiektywizacji sytuacji finansowej JST
3.2. Systemy zapewniania bezpieczeństwa finansowego JST - przegląd doświadczeń wybranych państw
3.3. Bezpieczeństwo finansowe JST w Polsce a prawne granice zadłużenia
3.3.1. Ewolucja ustawowych mechanizmów kontroli oraz reglamentacji deficytu i długu samorządowego po 1999 r.
3.3.2. Kształtowanie się wyniku finansowego i długu samorządowego w latach 1999-2016
3.3.3. Ocena bezpieczeństwa finansowego JST z punktu widzenia wymogów ustawowych
3.4. Bezpieczeństwo finansowe JST w Polsce w kontekście wybranych kryteriów ekonomicznych
3.4.1. Dobry czy zły dług samorządowy?
3.4.2. Bezpieczeństwo finansowe JST a realizacja zasady samodzielności finansowej i adekwatności dochodów do zadań
3.4.3. Zadłużenie a finansowanie inwestycji samorządowych
3.4.4. Środki europejskie zaporą czy kreatorem zadłużenia JST?
3.4.5. Problem rolowania długu samorządowego i jego implikacje dla kosztów finansowania zewnętrznego samorządów
3.4.6. Dług ukryty jako zagrożenie dla bezpieczeństwa finansowego JST

Rozdział 4
Wybrane zagrożenia dla bezpieczeństwa finansowego państwa związane z ekspansją finansów publicznych gospodarek Unii Europejskiej
4.1. Porównanie poziomu opodatkowania oraz zakresu ingerencji sektora finansów publicznych w państwach Unii Europejskiej
4.2. Deficyty budżetowe zagrożeniem dla rynkowego kosztu kapitału
4.2.1. Przegląd wyników badań nad związkiem między kondycją finansów publicznych a kosztem kapitału
4.2.2. Inne zagrożenia związane z ekspansją fiskalną
4.2.3. Koszty obsługi długu publicznego w Polsce na tle innych państw Europy Środkowo-Wschodniej należących do Unii Europejskiej
4.2.4. Analiza zależności pomiędzy wielkością salda general government a rentownością skarbowych obligacji w państwach Unii Europejskiej
4.3. Niekeynesowska reakcja gospodarki na politykę fiskalną - trwała redukcja wydatków publicznych sposobem na przyśpieszenie wzrostu gospodarczego
4.3.1. Przykłady niekeynesowskiej reakcji gospodarki na konsolidację fiskalną
4.3.2. Czynniki wzmacniające ekspansywny lub łagodzące restrykcyjny charakter konsolidacji fiskalnej
4.3.3. Analiza zależności pomiędzy tempem wzrostu gospodarczego a wielkością dochodów i wydatków publicznych (w relacji do PKB) w latach 2001-2015 w państwach Unii Europejskiej
4.4. Luka w VAT zagrożeniem dla bezpieczeństwa finansów publicznych państwa
4.4.1. Istota luki w VAT
4.4.2. Luka w VAT w państwach Unii Europejskiej
4.5. Zagrożenia związane z wysokimi i/lub rosnącymi długami publicznymi
4.5.1. Wysoki dług publiczny a tempo wzrostu gospodarczego w państwach Unii Europejskiej w latach 2001-2015
4.5.2. Zagrożenia dla polskiej gospodarki (czyli i finansów państwa w nadchodzących latach) związane z bieżącą kondycją finansów publicznych w Polsce

Podsumowanie
Bibliografia
Spis tabel
Spis rysunków
O Autorach