WIELOFUNKCYJNOŚĆ ROLNICTWA KIERUNKI BADAŃ PODSTAWY METODOLOGICZNE I IMPLIKACJE PRAKTYCZNE

ISBN: 83-89900-36-X

228 stron
format: B5
oprawa: miękka
Rok wydania: 2010

ZE WSTĘPU

Rolnictwo to bardzo skomplikowany dział aktywności ludzkiej, zmieniający się pod wpływem czynników gospodarczych, technicznych, społecznych, przyrodniczych, a także politycznych. Jest to też dział bardzo zróżnicowany, nie tylko w skali międzynarodowej, lecz także wewnątrz poszczególnych krajów oraz regionów. To zróżnicowanie jest zaletą i bogactwem, jednak również utrudnieniem dla badaczy tej sfery aktywności człowieka. Ze względu na charakter dóbr, jakie wytwarza rolnictwo, a zwłaszcza produktów żywnościowych, dział ten ma kluczowe znaczenie w życiu społeczeństw, nawet jeśli wytwarza niewielki odsetek dochodu narodowego. Znaczenie rolnictwa staje się jeszcze bardziej wyraziste i społecznie doceniane, jeśli weźmiemy pod uwagę rozliczne - bezpośrednie i pośrednie - funkcje rolnictwa, czasami trudno dostrzegalne, chociaż niezwykle ważne. Rolą nauki jest zarówno identyfikowanie owych funkcji i wyjaśnianie ich złożonych uwarunkowań, jak i wypracowanie sposobów podtrzymywania czy wzmacniania pożądanej wielofunkcyjności rolnictwa.
Problematyka tej książki dotyczy najżywiej dyskutowanych zagadnień społecznych, gospodarczych i politycznych związanych z funkcjonowaniem współczesnego rolnictwa. Jest to problematyka aktualna i bardzo ważna, bowiem odnosi się do kilku fundamentalnych pytań związanych z rolnictwem: co wytwarza współczesne rolnictwo, dlaczego te produkty i usługi mają tak wielkie znaczenie, jakie jest miejsce rolnictwa w środowisku przyrodniczym, ekonomicznym, społecznym i kulturowym, dlaczego rolnictwo należy wspierać i nie pozostawiać wyłącznie samoczynnej regulacji rynku. Odpowiedzi na te pytania mają zarówno znaczenie poznawczo-teoretyczne, jak i praktyczne.
W książce tej koncentrujemy się głównie na naukowej stronie problematyki wielofunkcyjności rolnictwa, bowiem zawarte w niej studia są wynikiem projektu badawczego, realizowanego w Instytucie Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN (Projekt badawczy Nr N N112 050634 pt. "Wielofunkcyjność rolnictwa - podstawy identyfikacji, kwantyfikacji oraz powiązania z instrumentami polityki rolnej" finansowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego). Inspiracje do podjęcia badań nad wielofunkcyjnością rolnictwa, jakie przyświecały autor tej pracy, wynikały też w dużym stopniu z potrzeb praktycznych, związany z kształtowaniem nowej polityki wobec rolnictwa, zarówno na szczeblu krajowym, jak i w Unii Europejskiej.
Jerzy Wilkin

SPIS TREŚCI

Wstęp - Jerzy Wilkin

Rozdział 1: Wielofunkcyjność rolnictwa - nowe ujęcie roli rolnictwa w gospodarce i społeczeństwie - Jerzy Wilkin
1.1. Tradycyjne i współczesne formy wielofunkcyjności rolnictwa
1.2. Wielofunkcyjność rolnictwa w ujęciu teorii ekonomii
1.3. Wielofunkcyjność rolnictwa a wielofunkcyjność gospodarstwa rolnego
1.4. Wielofunkcyjność rolnictwa a koncepcja zrównoważonego rozwoju
1.5. Rynkowe i pozarynkowe funkcje rolnictwa
1.6. Operacjonalizacja zjawiska wielofunkcyjności rolnictwa
1.7. Sposoby wyceny nierynkowych zasobów i produktów
1.8. Nierozdzielność (jointness) rynkowych i nierynkowych funkcji rolnictwa
1.9. Bezpieczeństwo żywnościowe (food security) i bezpieczeństwo żywności (food safety) w kontekście wielofunkcyjności rolnictwa
1.10. Problem wielofunkcyjności rolnictwa w polityce Unii Europejskiej

Rozdział 2: Dobra dostarczane przez rolnictwo w świetle teorii dóbr publicznych - Jerzy Wilkin
2.1. Podstawy metodologiczne klasyfikacji dóbr i usług w ekonomii
2.2. Procesy umiędzynarodowienia dóbr publicznych
2.3. Koszty dostarczania dóbr publicznych i dóbr merytorycznych

Rozdział 3: Wielofunkcyjność rolnictwa jako przedmiot analizy ekonomicznej - Jan Fałkowski
Wstęp
3.1. Złożoność i publiczny charakter efektów produkcji rolniczej
3.2. Prawa własności i koszty transakcyjne
3.3. Wielofunkcyjność a jej finansowanie przez państwo
3.4. Rolnicze i pozarolnicze metody produkcji dóbr publicznych
3.5. Wielofunkcyjność a konflikt społeczny
3.6. Identyfikacja preferencji społecznych
3.7. Przegląd badań dotyczących wielofunkcyjności

Rozdział 4: Wielofunkcyjność rolnictwa w ujęciu modelowym - Katarzyna Zawalińska
Wstęp
4.1. Problemy związane z kwantyfikacją wielofunkcyjności rolnictwa
4.2. Skwantyfikowanie wielofunkcyjności rolnictwa w modelach optymalizacyjnych
4.3. Skwantyfikowanie wielofunkcyjności rolnictwa w modelach równowagi częściowej
4.4. Kwantyfikowanie wielofunkcyjności rolnictwa w modelach równowagi ogólnej
4.5. Wnioski i rekomendacje

Rozdział 5: Syntetyczna ocena stanu zrównoważenia produkcyjnego, środowiskowego i ekonomicznego rolnictwa w skali gospodarstwa i regionu - Janusz Jankowiak, Jerzy Bieńkowski
Wstęp
5.1. Metodyka
5.2. Analiza gospodarstw
5.3. Analiza regionów
5.4. Wnioski i rekomendacje

Rozdział 6: Działalność rolnicza w Dolinie Biebrzy - elementy symbiozy i konfliktu - Artur Bołtromiuk
Wstęp
6.1. Zmiany funkcji obszaru Doliny Biebrzy
6.2. Charakterystyka lokalnej gospodarki rolnej
6.3. Zmiany relacji: rolnictwo - środowisko Doliny Biebrzy
6.4. Realizacja funkcji ochronnej w gospodarce rolnej Doliny Biebrzy
6.5. Uwagi końcowe

Rozdział 7: Gospodarka owczarska na terenach górskich jako przykład wielofunkcyjnego rolnictwa - Dorota Klepacka-Kołodziejska
Wstęp
7.1. Zarys historii owczarstwa w Polsce
7.2. Owczarstwo, czyli rolnictwo "wielowartościowe"
7.2.1 Kulturowe aspekty wypasu owiec
7.2.2 Wpływ działalności pasterskiej na środowisko naturalne
7.2.3 Produkcja owczarska jako źródło dochodu
7.3. Komu potrzebne jest owczarstwo?
Podsumowanie

Rozdział 8: Kulturowe funkcje wsi i rolnictwa - Marta Błąd
8.1. Czym jest kultura?
8.2. Kultura ziemi
8.3. Związek kultury ziemi z kulturą ogólną
8.4. Krajobraz kulturowy wsi i rolnictwa
8.5. Kultura jako wartość społeczna
8.6. Kultura ludowa a kultura chłopska
Zakończenie - próba systematyki funkcji kulturowych rolnictwa i wsi

Rozdział 9: Rolnictwo jako "przechowalnia" nadwyżek siły roboczej w okresie transformacji systemowej w Polsce - Marta Błąd
Wprowadzenie
9.1. Przeludnienie na wsi polskiej na przełomie XIX i XX wieku - zarys problematyki
9.2. Funkcja "przechowalnicza" rolnictwa w okresie transformacji systemowej w Polsce na początku lat dziewięćdziesiątych - analiza ilościowa
9.3. Próba oszacowania wartości (wycena) funkcji polskiego rolnictwa jako bufora społeczno-ekonomicznego w okresie transformacji systemowej
Zakończenie

Rozdział 10: Czy paradygmat wielofunkcyjnego rolnictwa zrewolucjonizuje europejską politykę rolną? Podsumowanie badań i wnioski praktyczne - Jerzy Wilkin
10.1. Wielofunkcyjność rolnictwa jako problem badawczo-teoretyczny
10.2. Publiczne i pozarynkowe funkcje rolnictwa
10.3. Polityka na rzecz wielofunkcyjności rolnictwa

Bibliografia
Summary