SPRAWY POLSKIE PODCZAS KONFERENCJI 2+4 POTWIERDZENIE GRANICY POLSKO-NIEMIECKIEJ I ODSZKODOWANIA OD NIEMIEC. STUDIUM Z DYPLOMACJI I PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

ISBN: 978-83-8017-361-3

487 stron
format: B5
oprawa: twarda
Rok wydania: 2021

12 września 2020 r. minęło 30 lat od zakończenia Konferencji "2 + 4" oraz podpisania kończącego ją Traktatu o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec (Traktatu "2 + 4"). Z tej perspektywy stwierdzić można, że wyniki udziału Polski w tej Konferencji były momentem jednego z największych triumfów polskiej dyplomacji ostatnich trzydziestu lat. Otworzyły one bowiem Polsce drogę do członkostwa w Unii Europejskiej i w NATO, a tym samym rozwiązały zasadniczy dylemat polityczny odnoszący się do miejsca Polski między Niemcami a Rosją. Zarazem wyniki tej Konferencji położyły kres koncepcjom po stronie niemieckiej, które uprzednio podważały status granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej. Tym samym otwarta została droga do bilateralnego Traktatu, w którym potwierdzono granicę Polski ze zjednoczonymi Niemcami oraz do postulowanej przez Ministra Krzysztofa Skubiszewskiego polsko-niemieckiej "wspólnoty interesów". W kontekście tej Konferencji zadbano również o to, że po 1991 r. zjednoczone Niemcy podjęły wypłaty dla uprzednio pominiętych ofiar zbrodni nazistowskich.

Autor książki, jako ówczesny dyplomata, był członkiem delegacji polskiej, uczestniczącej w obradach Konferencji "2 + 4", a następnie w negocjacjach z Niemcami nad pakietem traktatów z lat 1990-1991. W książce ukazane są uwarunkowania prawne "sprawy granicy" oraz roszczeń odszkodowawczych od Niemiec z tytułu zbrodni nazistowskich. Nakreślony jest przebieg Konferencji"2 + 4", przy czym analiza uwzględnia zasadnicze, opublikowane w ostatnich latach, dokumenty dyplomatyczne. Na tym tle, ukazującym zasadnicze kwestie jakie były przedmiotem ustaleń podczas Konferencji "2 + 4" między trzema mocarstwami zachodnimi i RFN a ZSRR (zwłaszcza pozostanie zjednoczonych Niemiec w Sojuszu Północnoatlantyckim i we Wspólnocie Europejskiej, wycofanie wojsk radzieckich z terytorium NRD), poddany został analizie przebieg negocjacji w dwóch obszarach, będących zasadniczym przedmiotem rozważań- starań Polski o położenie kresu uprzednim zastrzeżeniom RFN podważającym ostateczny status granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej w świetle prawa międzynarodowego oraz kwestii odszkodowań od Niemiec z tytułu zbrodni nazistowskich. Autor dokonuje też analizy prawnego ujęcia uzgodnionego rezultatu w postanowieniach Traktatu "2 + 4" oraz w towarzyszących mu dokumentach i umowach międzynarodowych.

SPIS TREŚCI

Nota biograficzna autora

Wykaz akronimów

Wstęp

Rozdział 1
U progu Konferencji "2 + 4": antecedencje prawne
1.1. Uwagi wprowadzające
1.2. Antecedencje prawne: problem granicy
1.2.1. Uwaga wstępna
1.2.2. Stanowisko Polski w okresie powojennym
w sprawie granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej
1.2.2.1. Ustanowienie w Umowie poczdamskiej
z 2 sierpnia 1945 r. polskiej granicy zachodniej
na Odrze i Nysie Łużyckiej
1.2.2.2. Uznanie przez NRD granicy na Odrze
i Nysie Łużyckiej
1.2.2.3. Uznanie przez RFN granicy na Odrze
i Nysie Łużyckiej
1.2.3. Stanowisko ówczesnej RFN w sprawie granicy
na Odrze i Nysie Łużyckiej
1.2.3.1. Zagadnienie podmiotowości prawnomiędzynarodowej
państwa niemieckiego
1.2.3.2. Stanowisko w doktrynie państwowej ("pozycji prawnej")
RFN wobec granicy polsko-niemieckiej
1.2.3.3. Odzwierciedlenie stanowiska RFN w jej prawie
wewnętrznym
1.2.4. Wnioski w obliczu procesu jednoczenia się Niemiec
1.3. Antecedencje prawne i polityczne: problem odszkodowań
od Niemiec
1.3.1. Antecedencje prawne
1.3.2. Wnioski związane z przeobrażeniami ustrojowymi w Polsce
oraz w obliczu procesu jednoczenia się Niemiec
1.4. Wnioski

Rozdział 2
Konferencji "2 + 4": powołanie, strony, przedmiot, przebieg
i problem aktu finalnego
2.1. Uwagi wprowadzające
2.2. Okoliczności powołania Konferencji "2 + 4"
2.3. Strony Konferencji "2 + 4"
2.4. Status Polski w Konferencji "2 + 4" i zakres udziału
2.5. Zasady organizacyjne oraz główne etapy przebiegu
Konferencji "2 + 4"
2.6. Przedmiot Konferencji "2 + 4"
2.7. Wokół aktu finalnego Konferencji "2 + 4"
2.8. Wnioski

Rozdział 3
Problem granicy polsko-niemieckiej podczas obrad
Konferencji "2 + 4"
3.1. Uwagi wstępne
3.2. Wyostrzenie problemu granicy polsko-niemieckiej
u progu zjednoczenia Niemiec: negocjacje nad Wspólnym
Oświadczeniem Mazowiecki-Kohl
3.3. Sprawa granicy polsko-niemieckiej w pierwszych miesiącach obrad
Konferencji "2 + 4"
3.3.1. Pierwsze polskie inicjatywy i konkretyzacja przebiegu
Konferencji "2 + 4"
3.3.2. Polska propozycja traktatu
3.3.3. Niemiecka propozycja gwarancji w rezolucjach parlamentów
obu państw niemieckich - rezolucja Bundestagu
z 8 marca 1990 roku
3.3.4. Polski projekt traktatu
3.3.5. Rozmowy trójstronne Polska-NRD-RFN
w maju 1990 roku
3.3.6. Rezolucje Bundestagu i Izby Ludowej
z 21 czerwca 1990 roku
3.4. Spotkanie Konferencji "2 + 4" 4 lipca 1990 roku
w Berlinie stolicy NRD na szczeblu dyrektorów politycznych
z udziałem przedstawiciela polskiego MSZ
3.5. Dyskusje i nieporozumienia wokół polskiej propozycji
dotyczącej "wejścia w życie traktatu dotyczącego granicy
najpóźniej w dniu wejścia w życie ‘regulacji końcowej‘
3.6. Wnioski

Rozdział 4
Problem odszkodowań od Niemiec podczas obrad Konferencji "2 + 4"
4.1. Uwagi wstępne
4.2. Stanowisko członków Konferencji "2 + 4" wobec problemu
odszkodowań od Niemiec
4.3. NRD a sprawa odszkodowań od Niemiec
podczas Konferencji "2 + 4"
4.4. Izrael i organizacje żydowskie a odszkodowania od Niemiec
4.5. Wnioski

Rozdział 5
Spotkanie Konferencji "2 + 4" na szczeblu ministrów spraw zagranicznych
w Paryżu w dniu 17 lipca 1990 roku z udziałem Polski
5.1. Uwagi wstępne
5.2. Przedmiot i ramy proceduralne części spotkania
z udziałem Ministra Krzysztofa Skubiszewskiego
5.3. Przebieg spotkania
5.4. Notyfikowanie Protokołu paryskiego rządowi polskiemu
5.5. Oświadczenia złożone w Paryżu z punktu widzenia prawa
międzynarodowego
5.6. Wnioski

Rozdział 6
Traktat o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec
(Traktat "2 + 4")
6.1. Uwagi wstępne
6.2. Strony Traktatu "2 + 4"
6.3. Status Polski
6.4. Postanowienia Traktatu "2 + 4"
6.5. Dokumenty powiązane ze Traktatem "2 + 4" i ich status prawny
6.5.1. Uwagi ogólne
6.5.2. Uzgodniony zapis protokolarny
6.5.3. Wspólny list Premiera L. de Maizicre
i Ministra H.-D. Genschera z 12 września 1990 roku
6.5.4. Oświadczenie czterech mocarstw z 1 października 1990 roku
6.5.5. Protokół paryski
6.5.6. Umowy międzynarodowe powiązane z Traktatem "2 + 4"
6.6. Ratyfikacja Traktatu "2 + 4", jego wejście w życie, depozytariusz
i tekst oryginalny
6.7. Traktat "2 + 4" a "uregulowanie pokojowe" lub "traktat pokoju"
6.8. Wnioski

Rozdział 7
Kontekst Traktatu "2 + 4": umowy powiązane z Traktatem "2 + 4"
i węzłowe aspekty konstytucyjne ustanowienia jedności Niemiec
7.1. Uwagi wstępne
7.2. Węzłowe aspekty konstytucyjne ustanowienia jedności Niemiec
7.2.1. Forma prawna ustanowienia jedności Niemiec
7.2.2. Dostosowanie Konstytucji NRD
7.2.3. Podstawy "ustanowienia jedności państwowej" Niemiec
w Ustawie Zasadniczej RFN
7.2.4. Traktat zjednoczeniowy
7.2.5. Wystąpienie NRD z Układu Warszawskiego
7.2.6. Wystąpienie NRD z RWPG
7.2.7. Zjednoczone Niemcy we Wspólnocie Europejskiej
(Unii Europejskiej)
7.3. Umowy RFN z ZSRR powiązane z Traktatem "2 + 4"
7.3.1. Układ o niektórych środkach przejściowych
(Układ przejściowy)
7.3.2. Traktat o warunkach ograniczonego w czasie pobytu
wojsk radzieckich na terytorium RFN oraz warunkach
ich planowego wycofania (Traktat w sprawie wycofania wojsk)
7.3.3. Traktat o dobrym sąsiedztwie, partnerstwie i współpracy
(Traktat o partnerstwie) i inne bilateralne umowy
7.4. Umowy RFN z trzema mocarstwami zachodnimi powiązane
z Traktatem "2 + 4"
7.4.1. Porozumienie RFN z trzema mocarstwami zachodnimi
z 27-28 września 1990 roku
7.4.2. Porozumienia w sprawie stacjonowanie wojsk państw
zachodnich na terytorium zjednoczonych Niemiec
7.4.3. Porozumienie w sprawie stacjonowanie wojsk państw
zachodnich na terytorium Berlina
7.4.4. Porozumienie w sprawie uregulowania określonych spraw
dotyczących Berlina
7.5. Wnioski

Rozdział 8
Status prawny istniejącej granicy polsko-niemieckiej
w świetle postanowień Traktatu "2 + 4"
8.1. Uwagi wstępne
8.2. Położenie kresu tzw. zastrzeżeniu związanemu z traktatem pokoju
(Friedensvertragvorbehalt)
8.2.1. Interpretacja postanowień Traktatu "2 + 4"
8.2.2. Wygaśnięcie tzw. Deutschlandvertrag na mocy
Porozumienia RFN z trzema mocarstwami zachodnimi
z 27-28 września 1990 roku
8.2.3. Konkluzja generalna
8.3. Zawarcie Traktatu między Polską a zjednoczonymi Niemcami
o potwierdzeniu granicy polsko-niemieckiej
8.3.1. Znaczenie Traktatu "2 + 4" w odniesieniu do Traktatu
między Polską a zjednoczonymi Niemcami o potwierdzeniu
granicy polsko-niemieckiej
8.3.2. Aspekty proceduralne
8.3.2.1. Zobowiązanie do zawarcia traktatu - ramy czasowe
8.3.2.2. Zawarcie Traktatu o potwierdzeniu istniejącej
granicy polsko-niemieckiej jako części uregulowania
"zewnętrznych aspektów" ustanowienia jedności
niemieckiej
8.3.2.3. Traktat o potwierdzeniu istniejącej granicy
polsko-niemieckiej a "duży" traktat
8.3.3. Aspekty merytoryczne
8.3.3.1. Potwierdzenie w Traktacie Polski ze zjednoczonymi
Niemcami istniejącej granicy polsko-niemieckiej
8.3.3.2. Skuteczność postanowień w sprawie granicy
w niemieckim prawie wewnętrznym
8.4. Jak wyplątać się z dawnej "pozycji prawnej" - rozterki doktryny
niemieckiej
8.5. Wnioski

Rozdział 9
Wpływ Traktatu "2 + 4" i powiązanych z nim umów międzynarodowych
na wypłatę przez zjednoczone Niemcy odszkodowań dla ofiar zbrodni
nazistowskich
9.1. Uwagi wstępne
9.2. Postanowienia Traktatu "2 + 4" i umów międzynarodowych
z nim powiązanych
9.2.1. Postanowienia Traktatu "2 + 4"
9.2.2. Postanowienia Traktatu Zjednoczeniowego
9.2.3. Postanowienia Porozumienia RFN z Francją,
Stanami Zjednoczonymi i Zjednoczonym Królestwem
z 27-28 września 1990 roku
9.3. Traktat "2 + 4" a reparacje od Niemiec w formule poczdamskiej
9.4. Świadczenie indywidualne dla ofiar zbrodni nazistowskich
(rozwiązanie pragmatyczne)
9.4.1. Wypłaty ze zjednoczonych Niemiec na rzecz ofiar zbrodni
nazistowskich zamieszkałych w Polsce
9.4.2. Wypłaty ze zjednoczonych Niemiec na rzecz ofiar zbrodni
nazistowskich zamieszkałych w innych państwach
9.4.2.1. Ofiary zamieszkałe w pozostałych państwach Europy
Środkowej i Wschodniej
9.4.2.2. Porozumienie artykułu 2
9.4.2.3. Inne świadczenia
9.5. Wnioski

Podsumowanie

Kalendarium 1990-1992

Bibliografia