PRACA I POLITYKA SPOŁECZNA WOBEC WYZWAŃ INTEGRACJI

ISBN: 83-87890-47-2

373 stron
format: B5
oprawa: miękka
Rok wydania: 2003

WSTĘP

Instytut Pracy i Spraw Socjalnych w ciągu 40 lat działalności starał się podejmować w swoich pracach istotne problemy związane z rozwojem społeczno-gospodarczym kraju, na różnych jego etapach i przy różnych uwarunkowaniach.Obecnie Polska jest w przededniu członkostwa w Unii Europejskiej. Akcesja stworzy naszemu krajowi nowe szansę, ale i nowe problemy. Sytuacja społeczno-gospodarcza kraju kształtować się będzie pod wpływem nowych warunków wynikających z członkostwa w UE, konieczności dostosowania i harmonizacji naszego prawa do rozwiązań unijnych oraz potrzeby dorównania innym krajom członkowskim. Ale na procesy te wpływać będzie nie tylko integracja. Podlegać one będą także uwarunkowaniom wynikającym z globalizacji i z rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. Nie można zapominać, że specyfika większości krajów wstępujących do Unii Europejskiej, w tym także Polski, związana jest z niezakończonym jeszcze procesem przechodzenia do gospodarki rynkowej, umacniania się demokracji i budowania społeczeństwa opartego na nowych regułach funkcjonowania. Z kolei sama Unia stoi w obliczu jeśli nie przewartościowania pewnych reguł funkcjonowania państwa i społeczeństwa, to nadania im innego znaczenia.Jubileusz Instytutu skłonił jego kadrę naukową do zabrania głosu w ważnych kwestiach dotyczących pracy i polityki społecznej w perspektywie integracji. Podstawowym punktem odniesienia stała się integracja europejska, nie tylko ta formalna, będąca następstwem określonych procedur uzyskania członkostwa, ale również ta rzeczywista, pozwalająca na włączenie się naszego kraju w procesy, którym podlegają inne kraje unijne. Rozważając perspektywy rozwoju wielu obszarów związanych z pracą i polityką społeczną, nie pominięto wspomnianych na wstępie procesów: globalizacji i rozwoju gospodarki opartej na wiedzy.Rozważania na temat pracy i polityki społecznej zaczynają się od ważnego zagadnienia przemian modelu państwa opiekuńczego. Wiąże się to z nowym spojrzeniem na społeczne funkcje państwa, za które uważa się m.in. tworzenie warunków do rozwoju, do inwestycji w człowieka, innowacyjności, sprzyjanie tworzeniu instytucji obywatelskich i budowanie demokracji. Odpowiedzią na ograniczanie opiekuńczych funkcji państwa (welfare state) staje się koncepcja państwa pracy wspierającego pracę (workfare state).Czy państwo polskie wspiera pracę, tworząc warunki sprzyjające powstawaniu nowych miejsc pracy? To pytanie - związane z sytuacją na rynku pracy - znalazło obecnie nowy kontekst wynikający z dążenia do racjonalizacji wydatków społecznych. Odpowiedzią na nie jest wskazanie kierunków działań na rzecz wzrostu zatrudnienia.Wyzwania wynikające ze zbliżającej się akcesji nie mogą przesłaniać problemów, z którymi Polska musi się uporać. Do takich należy niewątpliwie sytuacja na rynku pracy, charakteryzująca się nierównowagą między popytem i podażą pracy. Jednym ze sposobów ograniczenia bezrobocia jest elastyczność rynku pracy. Sytuacja na krajowym rynku pracy ulegać będzie ponadto zmianom pod wpływem procesów migracyjnych, związanych z realizacją czwartej swobody unijnej - przepływu zasobów pracy. Są to kolejne zagadnienia, którym poświęcono uwagę w niniejszej książce.Globalizacja, rozwój technik informacyjnych i telekomunikacyjnych oraz wiedza legły u podstaw "nowej gospodarki", określanej również jako "gospodarka oparta na wiedzy". Nowa gospodarka wywiera istotny wpływ na sferę pracy: na jej charakter i treść, zatrudnienie, jego strukturę i elastyczność. Wpływa na wzrost udziału w zatrudnieniu osób o wysokich kwalifikacjach, ale i na wymagania stawiane przez pracodawców.Wyższe wymagania wobec kwalifikacji pracownika oznaczają dla niego konieczność dostosowania się do nowych warunków pracy, nowej treści pracy, nowej organizacji pracy- konieczność przebudowy charakteru i struktury kształcenia, stałego podnoszenia kwalifikacji, uczestnictwa w kształceniu ustawicznym. Jest to sfera, w której coraz powszechniej stosowane są techniki informacyjne (teleedukacja). Rozwój informatyki - to nowe możliwości stosowania elastycznych form zatrudnienia (telepraca) i nadania pracy nowych treści, to perspektywa budowania społeczeństwa informacyjnego.Adaptacja gospodarki polskiej do potrzeb akcesji do UE i wyzwań wynikających z konkurencyjności gospodarek krajów unijnych, opartych na wysokim poziomie technologii, organizacji pracy i wysokiej produktywności, wymaga gotowości do zmian ze strony wszystkich uczestników procesu gospodarowania, zwłaszcza przedsiębiorstw. Zmiany te i konieczność dostosowania się do nich wynikają także m.in. ze zwiększenia się cudzoziemskiej siły roboczej, będącego następstwem procesów przemieszczeń ludności oraz wykorzystania nowych technik informatycznych w procesie organizacji pracy. Istotnym elementem tych zmian jest długość czasu pracy i rozwiązania organizacyjne w tym zakresie. Istnieje więc potrzeba poszukiwania odpowiedzi na pytania o sposoby kształtowania norm czasu pracy,uwarunkowania skracania czasu pracy i efekty tych reform dla sfery zatrudnienia.Przemiany charakteru i treści pracy, wzrost kwalifikacji i kompetencji pracowników powodują zmiany w sferze wynagrodzeń: ich poziomie, zróżnicowaniu i strukturze oraz w systemach wynagrodzeń.Jednym z kluczowych czynników wpływających na przewagę firm w konkurencyjnej gospodarce jest rozwój zarządzania zasobami ludzkimi. Przystosowanie się polskich firm do nowej sytuacji polegać musi nie tylko na przystosowaniu się do europejskiego modelu zarządzania zasobami ludzkimi, ale na podążaniu za zmianami dokonującymi się w tym zakresiew Unii.Fundamentem kształtowania się stosunków społecznych i przemysłowych jest dialog społeczny. Wiąże się z tym zapewnienie pracownikom udziału w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Dialog ów jest jednocześnie podstawą realizacji demokracji partycypacyjnej, opartej na zasadzie decentralizacji, zróżnicowań instytucjonalnych, dostosowaniu do lokalnych sytuacji i przy udziale nowych partnerów społecznych.Kolejne artykuły w książce poświęcone są szczegółowym obszarom polityki społecznej państwa, przy czym główny akcent położono na kwestie zabezpieczenia społecznego oraz na problemy rodziny i polityki rodzinnej. Przedstawiono tu problem koordynacji polskiego systemu zabezpieczenia społecznego z rozwiązaniami unijnymi, zapewniającej obywatelom polskim korzystającym ze swobody przemieszczania się taką samą ochronę, z jakiej korzystają obywatele państw członkowskich UE.Procesy starzenia się społeczeństw europejskich oraz ograniczanie funkcji opiekuńczych państwa powodują, że państwa członkowskie stają wobec nowych wyzwań zapewnienia środków na wypłaty świadczeń emerytalnych i zagwarantowania ich odpowiedniej wysokości.Nowe spojrzenie na państwo opiekuńcze, a jednocześnie uwzględnianie narastających kwestii społecznych zmuszają do zastosowania metod działania opartych na nowych zasadach. Jednym z obszarów działania jest pomoc społeczna, która musi odpowiadać na stare i nowe kwestie: ubóstwo, nierówności społeczne, a także wyzwania, wynikające z procesów demograficznych, przede wszystkim - starzenia się społeczeństwa.Przebieg procesów demograficznych, w tym przypadku niekorzystne trendy związane z formowaniem się rodziny i dzietnością, które prowadzą do starzenia się społeczeństw europejskich i stanowią zagrożenie skutkami niekorzystnych relacji pomiędzy ludnością w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym, nasila zainteresowanie problemami funkcjonowania rodziny i polityką rodzinną. Z drugiej strony przed rodziną stają nowe wyzwania związane z potrzebą rozwoju kapitału ludzkiego - wychowania i wykształcenia dzieci oraz przygotowania ich do życia w zmienionych warunkach wynikających z integracji i rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. Jest to jednocześnie wyzwanie dla całego społeczeństwa i potrzeba określenia relacji między odpowiedzialnością państwa i rodziny za tworzenie młodemu pokoleniu warunków rozwoju. Potrzeba prowadzenia polityki rodzinnej wynika również z zagrożeń dla jej prawidłowego funkcjonowania. Do jednych z najpoważniejszych należy bezrobocie, działające destrukcyjnie na realizację wszystkich funkcji rodziny, stanowiące zagrożenie degradacją i marginalizacją społeczną kolejnych pokoleń. Zagrożenia dotyczą również realizacji funkcji wychowawczej rodziny. Tymczasem wychowanie i wykształcenie dzieci nabiera szczególnego znaczenia wobec wyzwań przyszłości.Przedstawione kwestie nie wyczerpują całości problematyki podejmowanej obecnie w naszym Instytucie. Zmiany, które nastąpią po 1 maja 2004, przyniosą nowe wyzwania i z pewnością one określać będą kierunki dalszych prac IPiSS.

Bożena Balcerzak-Paradowska

SPIS TREŚCI

WSTĘP Stanisława Golinowska

OD PAŃSTWA OPIEKUŃCZEGO (WELFARE STATE)DO PAŃSTWA WSPIERAJĄCEGO PRACĘ (WORKFARE STATE) Wprowadzenie 1. Korzenie państwa opiekuńczego 2. Krytyka państwa opiekuńczego 3. Nowe kwestie socjalne epoki postindustrialnej 4. Reformy państwa opiekuńczego 5. Państwo opiekuńcze okresu transformacji 6. Globalizacja Słowo końcowe Bibliografia Mieczysław KabajWZROST ZATRUDNIENIA WARUNKIEM OPTYMALIZACJI SFERY SOCJALNEJ 1. Jak budowano liberalne państwo socjalne? 2. Potencjalne przepływy między sferą pracy a sferą socjalną 3. Wzrost gospodarczy a zatrudnienie: wzrost bezzatrudnieniowy 4. Elementy programu promowania zatrudnienia 5. Cztery główne filary strategii tworzenia miejsc pracy w latach 2004-2006 Uwagi do strategii rządowej Wnioski kierunkowe Wnioski decyzyjne Bibliografia Załączniki Elżbieta KryńskaELASTYCZNOŚĆ POLSKIEGO RYNKU PRACY 1. Wprowadzenie 2. Mobilność zasobów pracy 3. Elastyczność popytowej strony rynku pracy 4. Konkluzje Bibliografia Edward MarekZATRUDNIENIE POLAKÓW NA ZACHODZIE EUROPY I JEGO PERSPEKTYWY PO WSTĄPIENIU POLSKI DO UE 1. Zatrudnienie Polaków na obszarze Unii Europejskiej 2. Zagraniczne zatrudnienie za pośrednictwem agencji 3. Udział Polaków w zagranicznym zatrudnieniu w szarej strefie 4. Korzyści i koszty pracy za granicą 5. Kompromisowa formuła okresu przejściowego w dostępie do unijnych rynków pracy 6. Perspektywy i uwarunkowania polskiej migracji zarobkowej po wstąpieniu do Unii Europejskiej 7. Zakończenie - wnioski rekomendacyjne Bibliografia Urszula JeruszkaUCZENIE (SIĘ) - ROZWIJANIE UMIEJĘTNOŚCI - PRACA(W PERSPEKTYWIE ROZWOJU GOW I PROCESÓW INTEGRACYJNYCH)1. Rozważania wstępne 2. Współczesna aktywność edukacyjna a nurty teoretyczne w polskiej pedagogice XX wieku 3. Uczenie się ustawiczne 4. Uczące się społeczeństwo - gwarancją rozwój u GOW 5. Rozwój zawodowy - potrzebą i koniecznością 6. Oczekiwania wobec procesów i efektów kształcenia - w kontekście pracy zawodowej Bibliografia Lucyna Machol-ZajdaTELEPRACA I TELEEDUKACJA W TWORZENIU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W POLSCE 1. Programy działania na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego 2. Teleedukacja, e-learning 3. Telepraca Bibliografia Adresy internetowe Marek BednarskiPOLSKIE PRZEDSIĘBIORSTWA WOBEC SPOŁECZNYCH WYZWAŃ OKRESU TRANSFORMACJI I AKCESJI DO UNII EUROPEJSKIEJ 1. Uwagi wstępne 2. Prywatyzacja jako społeczne wyzwanie dla polskich przedsiębiorstw 3. Cudzoziemska siła robocza jako społeczne wyzwanie wobec polskichprzedsiębiorstw 4.Nowoczesne techniki informatyczne jako problem społeczny w przedsiębiorstwach. 5. Podsumowanie Bibliografia Helena StrzemińskaCZAS PRACY W WARUNKACH INTEGRACJI 1. Normatywny i rzeczywisty czas pracy obecnie i w bliskiej przyszłości w UE 2. Elastyczne formy czasu pracy jako czynnik ściśle związany ze skracaniemczasu pracy 3. Czas pracy w krajach kandydujących 4. Czy skracanie czasu pracy, czy inna jego organizacja? 5. Wnioski Bibliografia Zofia JacukowiczPRACA I PŁACE W WARUNKACH PRZEMIAN GOSPODARCZYCHI GLOBALIZACJI 1. Globalizacja 2. Zmiany organizacji pracy na przełomie XX i XXI wieku 3. Rozszerzanie i wykorzystywanie wiedzy 4. Praca a wynagrodzenie 5. Rozpiętość pomiędzy najwyższym i najniższym wynagrodzeniem6. Kierunki przemiany pracy Bibliografia Stanisława BorkowskaWYNAGRODZENIA W NOWEJ GOSPODARCE 1. Główne cechy nowej gospodarki 2. Wyzwania nowej gospodarki wobec wynagrodzeń 3. Pytania i dylematy Bibliografia Zdzisław CzajkaWYKORZYSTANIE DOŚWIADCZEŃ UE W KSZTAŁTOWANIU WYNAGRODZEŃ W SEKTORZE FINANSÓW PUBLICZNYCH W POLSCE1. Kształtowanie wynagrodzeń w krajach Unii Europejskiej2. Mankamenty wynagradzania w sektorze finansów publicznych w PolsceBibliografia Aleksy PocztowskiWPŁYW INTEGRACJI Z UNIĄ EUROPEJSKĄ NA ZARZĄDZANIE ZASOBAMI LUDZKIMI 1. Wstęp 2. Europejskie podejście do zarządzania zasobami ludzkimi 3. Wyzwania wobec zarządzania zasobami ludzkimi 4. Uwagi końcowe Bibliografia Krystyna Lelińska, Maciej GruzaDOSTOSOWANIE POLSKIEJ KLASYFIKACJI ZAWODÓW I SPECJALNOŚCI DO STANDARDÓW UE Bibliografia Kazimierz W. FrieskeTRÓJSTRONNA KOMISJA: DIALOG SPOŁECZNY I LEGITYMIZACJA 1. Demokracja partycypacyjna 2. Instytucjonalne formy demokracji partycypacyjnej 3. Dialog społeczny w stosunkach pracy 4. Warunki kooperacji Bibliografia Jerzy WratnyUSTRÓJ SPOŁECZNY ZAKŁADU PRACY W ŚWIETLE DOKUMENTÓW PARTYCYPACYJNYCH UNII EUROPEJSKIEJ 1. Europejska Karta Społeczna. Dokumenty programowe i prawo traktatowe 2. Dyrektywy dotyczące rozwiązań cząstkowych 3. Rozwiązania całościowe problemu partycypacji. EuropejskaRada Zakładowa 4. Uczestnictwo pracowników w Spółce Europejskiej 5. Dyrektywa o informacji i konsultacji pracowników w przedsiębiorstwach i zakładach krajowych 6. Wnioski dla Polski. Potrzeba ustanowienia rad zakładowych 7. Rady zakładowe a pozycja związków zawodowych Bibliografia Gertruda UścińskaKOORDYNACJA POLSKIEGO SYSTEMU ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO Z REGULACJAMI UNIJNYMI Orzeczenia Europejskiego Trybunału Bibliografia Zofia Czepulis-RutkowskaODPOWIEDNIE ZABEZPIECZENIE EMERYTALNE - WARUNKI I MOŻLIWOŚCI REALIZACJI Wprowadzenie 1. Rozwój zabezpieczenia emerytalnego w krajach rozwiniętych 2. Odpowiednie zabezpieczenie emerytalne w dobie państwa dobrobytu 3 Kryzys i reformy systemu emerytalnego w rozwiniętych krajach europejskich‘- w latach 70. i 80 4. Lata 90. - czas reform radykalnych 5. Krytyczna ocena reform radykalnych 6. Odpowiednie zabezpieczenie emerytalne w zjednoczonej Europie7. Odpowiednie zabezpieczenie emerytalne w Polsce Podsumowanie Bibliografia Zofia MoreckaŚWIADCZENIA SPOŁECZNE ZAKŁADÓW PRACY: ZANIK CZY NOWEFORMY? REGULACJE I PROCESY 1. Doświadczenia sprzed lat 90 2. Doświadczenia okresu transformacji ustrojowej Bibliografia Piotr Broda-WysockiSTARE I NOWE FUNKCJE POMOCY SPOŁECZNEJ Wstęp 1. Od samowystarczalności do kwestii społecznych 2. Socjalistyczne welfare state 3. Ku problemom nowoczesności 4. Pomoc społeczna w Polsce po roku 1990 5. Pomoc wzajemna i działalność charytatywna 6. Efektywność pomocy społecznej Bibliografia Bożena Balcerzak-ParadowskaPOLITYKA RODZINNA W PERSPEKTYWIE INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ1. Zmiany demograficzne 2. Zmiany społeczno-ekonomiczne oddziałujące na tworzenie sięi funkcjonowanie rodzin 3. Ograniczenie opiekuńczych funkcji państwa? 4. Jaka polityka rodzinna w Polsce? Bibliografia Danuta GraniewskaBEZROBOCIE A RODZINA Wprowadzenie 1. Bezrobocie w Polsce. Stan i struktura 2. Wpływ bezrobocia na realizację podstawowych funkcji rodziny Podsumowanie Bibliografia Bożena KołaczekUWARUNKOWANIA REALIZACJI FUNKCJI WYCHOWAWCZEJ RODZINY. RODZINA POLSKA WOBEC NOWYCH WYZWAŃ 1. Wychowawcza funkcja rodziny w świetle literatury 2. Ekonomiczno-społeczne uwarunkowania realizacji funkcji wychowawczej w rodzinie 3. Konkluzje Bibliografia Barbara KawęckaNOTA O INSTYTUCIE