PORZUCENI I POWIERZENI TROSCE DOM MAŁYCH DZIECI

ISBN: 83-7164-214-8

247 stron
format: B5
oprawa: miękka
Rok wydania: 2002

fragment ze wstępu

WSTĘP

Wobec coraz bardziej rozpowszechnionych badań nad życiem rodzinnym, codziennością, dzieciństwem warto też zastanowić się nad tym szczególnym przypadkiem, jakim jest odmowa rodzicielstwa. Pytania o porzucenie dziecka, o to, kto i z jakich powodów podejmuje tego typu decyzję, jakie intencje mogą przyświecać takiemu czynowi i jaki jest jego społeczny osąd, wydają się interesujące co najmniej z dwóch powodów. Mogą odkrywać i wskazywać miejsce dziecka w rodzinie i w społeczeństwie, a także stwarzać okazję do refleksji na temat sposobów pomocy dzieciom oraz poszukiwań coraz lepszych i bardziej zgodnych z potrzebami i interesem dziecka rozwiązań prawnych, organizacyjnych i społeczno-wychowawczych.Relacja między rodzicami a dziećmi jest w oczywisty sposób zarówno relacją osobistą, uczuciową, intymną, jak również elementarną relacją prawno-społeczną, czyli dotyczącą podstawowych praw stanu i dóbr osobistych każdego człowieka. Dlatego zawsze rozważana być może w różnych kontekstach i w odniesieniu do różnych wymiarów funkcjonowania rodziny. Zadaniem tej pracy jest pokazanie ewolucji sytuacji społecznej osamotnionych dzieci wychowywanych poza rodziną w tym szczególnym okresie życia, jakim jest najwcześniejsze dzieciństwo i rozwoju instytucji opieki nad nimi. Już w tytule pojawia się rozróżnienie między dziećmi porzuconymi i powierzonymi trosce, bowiem są to, zarówno emocjonalnie jak i prawnie, różne sytuacje choć ich efekt - pobyt dziecka w instytucji opieki - może być podobny. O ile porzucenie oznacza wyrzeczenie się dziecka, zaniechanie pieczy, rezygnację z władzy rodzicielskiej i niekiedy drastyczny brak zainteresowania jego potrzebami, to powierzenie jest decyzją przekazania swych rodzicielskich uprawnień na osobę lub instytucję i jest raczej wyrazem troski. Wola rodziców i ich odpowiedzialność różnicuje te dwa czyny bez względu na skutki tych decyzji. Nie zawsze jednak wola rodziców jest jasno wyrażona, a ich intencje czytelne, dlatego umieszczenie dziecka w instytucji opiekuńczej może być w rozmaity sposób odczytywane i w toku dziejów różnie interpretowane. Niekiedy rozpoznanie granicy między tymi czynami, zwłaszcza gdy chodzi o zjawiska z przeszłości, nie jest łatwe. Jednak przywołuję je obok siebie, jako dwa rodzaje stosunku rodziców do dziecka, które powodują rozłąkę i konieczność zorganizowania opieki nad nim. Wola przez wieki postrzegana jako fundamentalny czynnik ojcostwa i odpowiedzialność jako atrybut władzy rodzicielskiej to czynniki odróżniające porzucenie od powierzenia dziecka. Nie wdając się w motywy i przyczyny opuszczenia dziecka można różnicować postępowanie rodziców w zależności od tego, czy odpowiedzialnie przekazuje je w ręce osoby, którasię o nie zatroszczy, czy też nie bacząc na zagrożenia, pozostawią je gdzieś bądź, unikając odpowiedzialności. Kwestia odpowiedzialności jest w sprawach opieki nad dziećmi kluczowa - decyduje o istocie i zakresie opieki,o pozycji opiekunów w stosunku do dziecka i o relacji rodzice-opiekunowie. _Dla małego dziecka rozłąka z najbliższymi to zawsze sytuacja trudna, niekiedy krańcowa, oznacza poczucie odtrącenia i zagubienia, brak kontaktu, niemożność nawiązania więzi, brak przynależności i w ostatecznych przypadkach - zagrożenie zdrowia lub życia i zerwanie stosunku prawnego. Rodzice, wybierając taki los dla dziecka, robią to dobrowolnie lub pod presją, jawnie lub anonimowo, świadomie lub w ograniczonej poczytalności, z różnych pobudek. Motywy mogą mieć charakter rodzinny: redukcja nadmiaru dzieci do wyżywienia, do wychowania, do zamążpójścia, do spadku- osobisty: niechęć do dziecka poczętego z określonym mężczyzną, w określonym momencie życia, czy w określonej sytuacji, społeczny: bieda, wstyd, hańba, odrzucenie- lub wiązać się z cechami dziecka, które nie spełniło oczekiwań co do płci, urody, talentu lub zdrowia. Zazwyczaj przyczyny i motywy układają się w zespoły wielorakich problemów: psychologicznych, relacyjnych, społecznych, w złożony sposób ze sobą splecionych, a umieszczenie dziecka poza rodziną wydaje się, choćby na jakiś czas, ich rozwiązaniem. Zjawiska te w dziejach ludzkości funkcjonowały w różnych kodeksach prawnych, systemach moralnych i ramach obyczajowych. Uwarunkowane były społeczno-kułturowym kontekstem życia rodzinnego, osobistymi skłonnościami rodziców, a niekiedy też cechami samego dziecka. W zależności od miejsca i czasu różnie były nazywane, interpretowane i oceniane. Przyczyn zjawiska porzucania dzieci doszukiwano się w cechach i postawach matki i ojca, warunkach ich życia, a także w demografii, obyczajach, polityce ludnościowej. Historyczna zmienność koncepcji dzieciństwa dotyczy też zmian w stosunkach między rodzicami a dziećmi.Gdy przekracza się bramę Domu Małych Dzieci ks. Baudouina zwieńczoną cytatem z Psalmu XXVI, gdy jest się w jednym z tutejszych pokoi, gdzie z portretów spoglądają jego założyciel, fundatorzy i dobrodzieje, gdy sięga się do opasłych ksiąg archiwalnych w poszukiwaniu śladów czyjejś przeszłości, nieodmiennie czuje się historię. Jest tu obecna, przenika codzienność, nadaje inny wymiar pracy z dziećmi. Dom Baudouina jest instytucją typową i wyjątkową zarazem. Typową-w swej organizacji i tradycji wspólnej wszystkim europejskim instytucjom tego typu. I wyjątkową dziś w Polsce, jedyną o tak drugiej historii i ponad 260-letnim nieprzerwanym trwaniu w imię idei pomocy dzieciom, w zmieniających się warunkach dziejowych, politycznych i społecznych. Dom księdza Baudouina, nierozerwalnie związany z historią Warszawy, stworzony dla pomocy dzieciom, do dziś daje schronienie najsłabszym mieszkańcom tego miasta, podejmując zadania i modyfikując swe działania w zależności od społecznych potrzeb maleńkich mieszkańców stolicy.Choć przedmiotem badań, jakie będą zaprezentowane w niniejszej pracy, będzie analiza sytuacji wychowanków tego Domu w okresie powojennym, to jej tłem jest wybór literatury dotyczącej historii instytucji tego typu w Europie. Prezentacja literatury w tej pracy nie jest analizą historyczną ani badaniem źródeł- jest to propozycja problematyzacji pewnych fragmentów z dziejów opieki nad dziećmi, uwypuklenia zagadnień, jakie wydają się kluczowo ważne w omawianej sferze dziejów pomocy.

SPIS TREŚCI

Wstęp

Porzucenie dziecka

Odmowa rodzicielstwa

Porzucenie - gest rodziców czy nakaz społecznyMiejsce pozostawienia dzieckaKto i dlaczego porzucał swe dziecko?Co działo się z dziećmi porzuconymi?Kim były dzieci porzucone?Ocena i konsekwencje czynuRozmiary i interpretacje zjawiskaPowierzenie troscePrzekazanie prawa do opiekiUmieszczenie u mamkiOfiarowanie do klasztoru, oddanie na wychowanieMiejsca i sposoby przyjęciaInstytucje opiekiSekretKoło podrzutków: pomoc czy ułatwienie pozbycia się dziecka?Szansę przeżycia - stan zdrowia i umieralnośćTożsamość - legitymacja i walka o prawa stanuIdeologie opieki nad dziećmi porzuconymiChrześcijańskie miłosierdzieWielkie zamknięcieUtopia wychowawczaUtylitaryzmSiła roboczaZaludnienie koloniiPotrzeby militarneNarodziny pediatriiProjekty wspierania matekPrawa dzieckaDom Małych Dzieci po roku 1945DzieciPrzyjęcie do Domu Małych DzieciStan zdrowia i rozwójZachorowalnośćOdejście z Domu Małych DzieciRodziceDom ks. Baudouina na tle domów małych dzieciOpieka nad małymi dziećmiW systemie opieki zdrowotnejW systemie edukacjiW systemie pomocy społecznejCiągłość i zmiana w opiece nad dziećmiSpis tabelSpis wykresówSpis ilustracjiPrzypisyBibliografia