DYCHOTOMIA PROCESU URBANIZACJI, CZYLI ROZLEWANIA MIAST KURCZĄCYCH SIĘ W KONTEKŚCIE SYSTEMU PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO

ISBN: 978-83-65105-79-0   210 stron format: B5 oprawa: miękka Rok wydania: 2021

Tisdale twierdzi, że "jest wiele cywilizacji, ale tylko jedna urbanizacja". Urbanizacja nie jest jednak procesem jednorodnym, wzrost i upadek są jej naturalnymi determinantami. Czy urbanizacja w nowym tysiącleciu odróżnia się linearnego procesu wzrostu towarzyszącego nam od doby rewolucji przemysłowej? T. Rieniets twierdzi, że XXI w. to "era przemiany demograficznej", kurczenia się miast, które osadzone jest w szerszym procesie rozwoju. Depopulacja, "erozja miejskości" i rozlewanie się miast są głównymi wątkami podjętymi przez autora. Stawia on pytanie o kierunki rozwoju systemu planowania przestrzennego w warunkach wielowymiarowego kurczenia się miast, odnosząc się do dokumentów doktrynalnych, takich jak Karta Ateńska, Karta z Machu Picchu czy Karta Nowej Urbanistyki. Odpowiedzi w formie rekomendacji, opracowanych na postawie doświadczeń niemieckich, poprzedza studium zjawiska kurczenia się miast w Polsce, poznanie uwarunkowań, skali i przebiegu tego fenomenu. Próba badawcza obejmowała 853 ośrodki posiadające prawa miejskie w okresie 1995-2018. Typologia miast kurczących się została opracowana na podstawie analizy wielowskaźnikowej, która obrazuje przemiany społeczno-gospodarcze i przestrzenne. Typologia ta została uzupełniona o bilanse zmiany powierzchni terenów mieszkaniowych w latach 1990-2018. Pozwoliło to na analizę trajektorii aspektu przestrzennego kurczenia się miast w skali tych ośrodków oraz ich regionu funkcjonalnego. Na podstawie przeprowadzonych badań można wskazać 159 miast kurczących się w Polsce, w tym 21, które doświadczyły kurczenia się w wymiarze przestrzennym wraz ze swoim obszarem funkcjonalnym. Kurczenie pozorne, czyli osadzone w warunkach rozlewania się ośrodka centralnego (shrinkage sprawl, por. urban sprawl) na jego obszar funkcjonalny zaznacza się w 13 miastach kurczących się. Pokazuje to niejednorodność upadku miasta, kurczenie się miasta może być osadzone w szerszym kontekście wzrostu regionu lub obejmować cały obszar funkcjonalny. Rozkład przestrzenny miast kurczących się w Polsce tworzy zarys granic historycznych okręgów przemysłowych. Kurczenie się miast dotknęło w szczególności tych miast, które w wyniku transformacji systemowej stały się jednocześnie miastami "poprzemysłowymi" i "postsocjalistycznymi". Proces rozlewania miast kurczących się (shrinkage sprawl) z jednej strony wynikał z "paradygmatu wzrostu", czyli rozwoju rozumianego jako wzrost. Z drugiej strony był to wynik transformacji systemu planowania przestrzennego. System doby gospodarki centralnie planowanej, zorientowany na kolektywizm i interes publiczny został poddany deregulacji i liberalizacji, jego nadrzędną wartością jest obecnie własność prywatna. W szerszym ujęciu, przez kurczenie się miast, można rozumieć proces dekoncentracji, rozwoju przestrzennego jak i wpływu na system planowania przestrzennego czy samego procesu urbanizacji. Ujęcie to wskazuje na przemiany sieci osadniczej w warunkach powszechnego ubytku liczby ludności, która obejmuje rozlewanie się zabudowy poza miastem i utratę części funkcji przez ośrodki centralne. Aktualnym staje się pytanie, jaka jest obecnie funkcja planowania przestrzennego miast w warunkach ich powszechnego kurczenia się? Czy miasto kurczące się może być "restrukturyzowane" oddolnie?

SPIS TREŚCI