BUDOWANIE NOWOCZESNEJ POLIS

ISBN: 978-83-7378-928-9

554 stron
format: B5
oprawa: miękka
Rok wydania: 2014

Powszechnie wyrażana bywa wiedza lub przeczucie, że kończy się pewna epoka, ale bardzo zamglona i rozmazana jest architektura nadchodzącego świata. Targani różnymi niepokojami są ludzie i ich państwa, zagłuszane są refleksje egzystencjalne i rozważania humanistyczne, słabnie obecność w relacjach społecznych tradycyjnych pojęć sprawiedliwości, współpracy, zaufania czy godności. W książce podjąłem kilka zagadnień dotyczących państwa i związanych z nim "kwestii ludzkich". Nawiązują one do doświadczeń przeszłości i tego, co się wykształca na przyszłość, chociaż więcej uwagi poświęcono różnym niedoskonałościom rzeczywistości związanej z państwem. W opracowaniu wykorzystałem treści zawarte w wielu wybranych artykułach czy rozdziałach książek z lat 2001-2014. I właśnie próba opisania różnych zagadnień w perspektywie niedoskonałości państwa jest nicią łączącą, uzasadniającą sięgnięcie po nie. Moim celem było pewne uzupełnienie wielu problemów podjętych zwłaszcza w książce Współczesne państwo w teorii i praktyce, a także w Filozofii i teorii prawa.Sens opracowania zawarty w tytule Budowanie nowoczesnego polis jest - być może - lepiej wyrażany przez pojęcie "poszukiwanie" i objaśniany przez wizję oswajania nieznanego na granicy światów. Prawdopodobnie w tym uzupełnieniu lepiej uwypukla się zamysł nawiązania do problemu tworzenia nowego polis w ewoluującej swoistej przestrzeni niewyobrażalnych, wszechstronnych i ciągłych przemian (filozofia postępu na granicy światów). Zagadnienie, które przewija się w podjętych w książce obszarach, dotyczy sensów współczesności, których ocena sprawia, że niejednokrotnie pojawia się oznajmienie, że "człowiek przestał być dla życia, a życie dla człowieka". Możliwe, że u podstaw tego namysłu jest przekonanie o "nieludzkim" zdominowaniu świata przez egoizmy rozmaitych sztucznie hodowanych ról człowieka i społeczeństwa. Niniejsze refleksje nad niedoskonałościami miejsc życia ludzi nie są prostą buchalterią, ani formułowaniem katalogu ostrzeżeń, ale raczej próbą przybliżeń do punktów, w których doszło do przekroczenia różnych granic. Świadomość w tym zakresie to polemika z oswajaniem świata tylko dla niektórych. Niniejsza rzecz jest też raczej o "stawaniu się" aniżeli uznaniu wizji płynnej rzeczywistości. Świat zatem ciągle "staje się", dzieje się ?na granicy" i przekracza ją. Można przypuścić, że po uczciwej analizie rzeczywistości (cokolwiek by to oznaczało) i takiej też debacie może zdarzyć się dobry wybór. Być może... Szansa jest, albowiem świat to nie tylko Wall Street ani City, to może być lepsze polis.

SPIS TREŚCI

WprowadzenieWstęp1. Trwały sens pierwszej filozofii antycznej1.1. Uwagi ogólne1.2. Moment poprzedzający wykształcanie się filozofii1.3. Przyczyny i "punkt krytyczny" pojawienia się filozoficznego sposobu myślenia1.4. Zakres zagadnień filozofii przedsokratejskiej1.5. Przedsokratejskie objaśnienia państwa i prawa1.6. Inspiracje wczesną filozofią antyczną2. O ewolucyjnym objaśnieniu natury i kultury człowieka oraz o jego perspektywie2.1. Wstęp2.2. Sens koncepcji przystosowania. Wychodzenie człowieka spod rygorów ewolucji2.3. Konflikt i współpraca jako uniwersalne atrybuty ludzkości. Ewolucyjny sens życia w pokoju2.4. Podstawa zjawisk społeczno-kulturowych. Ewolucja socjobiologiczna. Zdolność przewidywania istotą inteligencji jednostki2.5. "Zaraźliwość" uzasadnieniem działania na rzecz moralności. Podtrzymywanie normatywnego klucza moralnego w celu zapewnienia ludziom przetrwania2.6. Język i inteligencja jako przyczyny rozszerzania postępu moralnego2.7. Świadomość jako warunek ewolucji kultury ludzkiej2.8. Współistnienie natury i kultury. Znaczenie kultury "cyfrowej"2.9. Cywilizacyjne powody ograniczenia aktów przemocy. Państwo i sprawiedliwość2.10. Ewolucyjna konieczność protekcjonizmu całości3. Demokracja. Jej wartości i instytucje. Władza (wybrane zagadnienia)3.1. Wstęp3.2. Rozumienie demokracji. Napięcia w demokracji (uwagi ogólne)3.3. Podstawy demokracji. Życzliwość powszechna jako idea kierunkowa demokracji doskonałej. Sens racjonalności3.3.1. Podstawy demokracji uzasadniające demokrację3.3.2. Wzór życzliwości powszechnej3.3.3. Racjonalność i demokracja. Racja dostateczna Kanta i Schopenhauera. Racjonalność sądzenia3.4. Rozumienie wartości. Demokracja aksjologiczna3.4.1. Pojmowanie, sens, kształtowanie i porządek wartości3.4.2. Aksjologiczne podstawy demokracji jako sposobu życia3.4.3. Koncepcje solidaryzmu społecznego3.4.4. Solidarnościowy projekt demokracji Edwarda Abramowskiego3.5. Wartość tolerancji i sens godności. Kultura kompromisu. Życzliwość powszechna fundamentem tolerancji3.5.1. Uwaga ogólna3.5.2. Znaczenie godności dla rozumienia tolerancji3.5.3. Pojmowanie tolerancji3.5.4. Niektóre antyczne źródła tolerancji3.5.5. Przewaga naturalnej moralności nad agresywną nietolerancją wszelkich idei. Tolerancja jako zasada wizji państwa świeckiego3.5.6. Oświeceniowa tolerancja jako prawo człowieka i obowiązek państwa3.5.7. Kultura kompromisu. Życzliwość powszechna fundamentem tolerancji3.6. Demokracja i wartości neoliberalnego kapitalizmu. Odchodzenie od neoliberalnej aksjologii3.6.1. Wartości neoliberalizmu i liberalizmu. Utopijność neoliberalizmu3.6.2. Neoliberalne manipulacje sferą publiczną i jej instytucjami. Problem nauki ekonomii3.6.3. Demokratyczne przesłanki neoliberalizmu. Skutki neoliberalnej prywatyzacji sfery publicznej. Obywatele jako wykluczeni3.6.4. Przeniesienie świata neorynków ze sfery celów w sferę narzędzi. Neoliberalna "awaria" w sferze kultury. Odejście od neoliberalnego klucza normatywnego3.7. Państwo demokratyczne i władza w ujęciu ponowoczesnym3.7.1. Projekt postmodernistyczny3.7.2. Siła władzy3.7.3. Postpolityka3.8. Lokalność i globalizacja (przestrzeń planetarna i narodowa)3.9. Tradycyjne założenie demokracji. Rządy większości i mniejszość3.9.1. Rozumienie demokracji jako systemu "rządów wielu" (większości). Wartości u podstaw ograniczeń (prawa człowieka, moralność)3.9.2. Mniejszość w demokracji (każdy może być w mniejszości)3.9.3. Rzeczywistość współczesnej demokracji - rządy mniejszości3.10. Państwo demokratyczne i jego instytucje3.10.1. Rozumienie i sens instytucji. Krytyka3.10.2. Niektóre problemy dotyczące instytucji państwowych w warunkach tzw. postnowoczesności i władzy rynków3.11. Źródła wpływu na reguły społeczne. Populistyczna i neorynkowa ustawa. Zakwestionowanie sprawiedliwości prawa3.12. Władza sądowa. Wymiar sprawiedliwości. Prawnicy3.13. Powszechność sądów obywatela w demokracji. Konieczność odpowiedzialnego człowieka3.13.1. Uwagi wstępne3.13.2. Nietzscheańskie żądanie odpowiedzialności człowieka "życia". Autorytet sumienia3.13.3. Normatywistyczna obrona humanistycznej wizji człowieka. Wartości dystansu, przejrzystości i władzy3.13.4. Rzeczywistość człowieka względnie wolnego i niepewnego3.13.5. Zakończenie. Uwaga o postponowoczesnej demokracji4. Demokracja i gospodarka. Własność4.1. Zasada wolności gospodarczej. Wolny rynek4.1.1. Zasada wolności gospodarczej4.1.2. Wolny rynek4.2. Państwo, kapitalizm finansowy i gospodarka korporacyjna4.2.1. Naruszenie równowagi między demokracją i neorynkiem4.2.2. Państwo jako zakładnik kapitalizmu finansowego4.2.3. Nieefektywność kapitalizmu finansowego i korporacji4.2.4. Oligarchiczna globalna finansjera4.2.5. Destrukcyjna nierównowaga neorynków4.2.6. Problem kompromisu między wzrostem rynków a sprawami społecznymi4.2.7. Wada demokratycznej nieciągłości politycznej4.3. Korporacyjne kolonizowanie państw. De?demokratyzacja. Niezwiązanie neorynków umowami społecznymi i wolnościami człowieka4.3.1. Korporacyjny proces de-demokratyzacji4.3.2. Kolonizacja państw przez korporacje4.3.3. Niezwiązanie nowego kapitalizmu globalnych rynków i globalnych korporacji umową o sprawiedliwości i wolności w państwie4.3.4. Prywatyzacja funkcji państwa i jej skutek. Sposób "korporacjonizowania" aktywów państwa i wolności jego obywateli4.4. Społeczna gospodarka rynkowa i jej elementy. Cecha solidarnościowa4.4.1. Uwagi ogólne4.4.2. Solidarnościowa cecha społecznej gospodarki4.4.3. Demokracja, rynek i zakwestionowanie solidarności socjalnej. Wzrost roli rynków4.5. Spółdzielczość. Przykład etycznej kooperatywy Edwarda Abramowskiego4.6. Własność i próby jej uzasadnienia4.6.1. Ogólne rozumienie własności. Spor o źródło jej pochodzenia i skutki4.6.2. Prawnonaturalne wizje uzasadniające pochodzenie własności4.6.3. Konwencjonalny charakter własności. Podejście pozytywistyczne4.6.4. Liberalna wizja własności i jej konserwatywna krytyka4.6.5. Własność jako rezultat rozwoju historyczno-dziejowego4.6.7. Państwo i własność. Znaczenie własności publicznej4.6.8. Publicyzacja i prywatyzacja własności jako istota państwa. Między państwem omnipotentnym i sprywatyzowanym5. Wolność, bezpieczeństwo, sprawiedliwość w demokracji. Konieczność pokoju (uzasadnienie kantowskie)5.1. Uwagi wstępne5.2. Władza a jednostka (bezpieczeństwo albo wolność)5.2.1. Państwo jako przestrzeń wolności (i praw). Globalne "odprawianie" wolności5.2.2. Rynek strachu i problem zagrożeń wolności jednostki w demokracji5.2.3. Państwowe ograniczanie wolności jednostki. Społeczeństwo nadzorowane5.2.4. Niesprawiedliwe pozbawienie wolności5.2.5. Wolności i prawa jednostki w granicach państwa5.3. Władza sprzyjająca niepodleganiu jednostki niczyjemu panowaniu5.4. Fikcyjność polityczna obywatela w sytuacji władzy neoliberalnych oligarchów5.5. Konieczność pokoju i prawo gościnności5.5.1. Kantowska tradycja pokoju i prawa gościnności5.5.2. Idea wiecznego pokoju. Pokój jako konieczne zadanie rozumu5.5.3. Kantowska wizja gościnności jako prawa. Inspiracje5.5.4. Rozwiązywanie problemów światowych za pomocą logiki globalnego myślenia6. Równowaga, równość i demokracja6.1. Wstęp. Sens równości6.2. Problem równowagi w demokracji. Nierównowaga u podstaw problemów społecznych i jednostek. Niedoskonałość mechanizmu ograniczania nierówności6.3. Równość w warunkach przewagi polityki i arbitralności ustaw6.4. Równość i demokracja w sytuacji przewagi gospodarki6.5. Nierówność wywołana problemami światowego rynku pracy. Eksploatacja produktywnych i problem ich docenienia6.6. Nierówności jako rezultat polityki państw i mechanizmu oligarchizacyjnego7. Niegodziwości w państwie. Zło7.1. Uwagi ogólne. Deprawacja człowieka. Źródła zła7.2. Kłamstwo jako źródło zła. Problem patologicznego kłamania7.2.1. Problem osłabiania wartości prawdy7.2.2. Kłamstwo i wiele prawd7.2.3. Kłamstwo jako mechanizm zdobywania dóbr. Nadużywanie autorytetu nauki7.2.4. Kłamanie jako objaw braku odwagi i oczekiwania korzyści przez urzędników7.2.5. Pobłażliwość dla kłamstwa w systemie wymiaru sprawiedliwości7.3. Zło w debacie intelektualnej. Ludobójstwo jako "problem zła". Niszczenie społecznego humanistycznego kodu normatywnego7.4. Inne niegodziwości. Plotka, pomówienie w życiu politycznym. Urabianie opinii publicznej7.5. Nienawiść. Źródła resentymentu. Globalne tworzenie napięć przez nowoczesność7.6. Zło nihilizmu. Cynizm postnowoczesności7.7. Nietolerancja. Nietolerancja w stosunku do mniejszości7.8. Władza niesprawiedliwa i jej milczenie. Racjonalność niemoralna "w złej wierze". Nieprawość i naginanie prawa. Korupcja organów państwa i bezsilność człowieka7.9. Ideologia i zło. Ekonomizacja życia i neoliberalna rywalizacja. Zagubienie wartości- deprawacja neoliberalna8. Wolność sprzeciwu jako tworzenie nowoczesnego polis8.1. Uwagi wstępne8.1.1. Podstawa wolności oporu. Mity "założycielskie" koncepcji8.1.2. Legalny opor przeciwko rządzącej większości w demokracji8.1.3. Demokracja jako podstawa sprzeciwu8.2. Debata nad prawem do oporu. Przyczyny oporu8.3. Pojęcia oporu i konfliktu8.4. Niektóre poglądy dotyczące oporu wobec władzy i prawa. Henry David Thoreau8.5. Uwarunkowania cywilnego nieposłuszeństwa. Możliwość odmowy posłuszeństwa prawu w wizji Gustawa Radbrucha8.6. Godność i wolność jako materialne przesłanki oporu. Sprawiedliwość ustawy8.6.1. Współczesne podejścia do oporu w liberalnej demokracji8.6.2. Wolność uzasadnieniem oporu. Niesprawiedliwe pozbawianie wolności. Sumienie i poczucie sprawiedliwości jako podstawy oporu8.6.3. Prawo gwarantem swobody oporu. Ustawa i norma prawna. Konieczność sprawiedliwej ustawy8.7. Formy oporu w państwie i przeciw prawu8.7.1. Uwagi ogólne. Formy zbiorowego konfliktu o prawo. Znaczenie parlamentaryzmu8.7.2. Opozycja w demokracji8.8. Strajk. Strajk pracowniczy8.9. Formy indywidualnego legalnego oporu. Skarga konstytucyjna8.10. Zakończenie. Urynkowienie wolności jednostki jako instytucji oporu9. Zjawisko kryzysów. Odniesienia do kryzysu z 2007 roku9.1. Przyczyny, objawy i charakter kryzysu (uwagi ogólne)9.1.1. Pojmowanie i mechanizm kryzysu9.1.2. Źródła i symptomy kryzysu finansowo-gospodarczego9.2. Najczęściej dostrzegane przyczyny i praprzyczyny kryzysu9.2.1. Główne przyczyny i zjawiska współczesnego kryzysu. Rola rządów. Rewolucja dotycząca nowych usług finansowych. Nacjonalizacja długów prywatnych9.2.2. Problem interwencjonizmu państwowego na rynku kredytowym i niektóre kryzysowe skutki9.2.3. Polityczno-rządowe przyczyny i praprzyczyny kryzysu. Nowe fundusze inwestycyjne. XIX-wieczne źródła bankowego pieniądza bez pokrycia9.3. Neoliberalne cechy kapitalizmu źródłem kryzysu9.3.1. Cechy neoliberalizmu. Samonaprawa wolnego rynku czy jego samoniszcząca mechanika? Problem ekonomizacji życia9.3.2. Decyzje w kapitalizmie: chaos i racjonalność. Neoliberalne zarządzanie jako źródło kryzysu. Spekulacja9.3.3. Ignorancja ludzi i nieskomplikowany paradygmat zarządzania jako źródło kryzysu9.3.4. Niepewność matematycznych modeli rynkowo-finansowych jako źródło kryzysu finansowego. Problem wizji racjonalnych oczekiwań9.3.5. Piramida finansowa w postaci wirtualnego pieniądza. Cyberprzestrzeń jako nowy rynek. Niezdolność do sprostania globalnej grze rynkowej przez jej uczestników9.4. "Ludzki" czynnik kryzysu. Etyka i kryzys. Chciwość9.4.1. Kryzys kapitalistycznego etosu i jego katastrofalny wymiar ekonomiczny9.4.2. Chciwość ludzka ("niewidzialna ręka rynku") elementem konstytutywnym kapitalizmu i przyczyną wykształcenia się kryzysu i jego trwałości9.4.3. Destrukcja pracy i etyki. Konieczność humanizacji rynku9.5. Demokracja i kryzys9.5.1. Mechanizmy działania demokracji jako sprzyjające kryzysom9.5.2. Osłabianie demokracji przez społeczeństwo rynkowe9.5.3. Osłabienie tradycyjnej demokracji jako źródło i skutek kryzysu gospodarczego. Osłabienie idei postępu9.5.4. Schyłek tradycyjnej demokracji europejskiej w warunkach globalizacji i europeizacji - stan "interregnum". Demokracja ograniczona9.6. Kryzys w zakresie normatywnym9.6.1. Koncepcja cyklicznego rozwoju prawa próbą wyjaśnienia kryzysów prawa9.6.2. Problem ograniczonych możliwości tradycyjnego modelu prawa państwowego jako mechanizmu regulacji w zglobalizowanym świecie9.6.3. Kryzys rezultatem niedoskonałości normatywnych i niesprawności instytucji nadzoru. Problem odpowiedzialności przedsiębiorców9.7. Niektóre filozoficzne spojrzenia na kryzys9.7.1. Kryzys społeczeństwa w ujęciu teorii krytycznej. Przywrócenie równowagi między procesami systemowymi a procesami świata przeżywanego9.7.2. Ponowoczesność jako wezwanie przeciwko modernistyczno-technicznemu "spustoszeniu duchowemu" ludzi. Odtworzenie sprawności moralnej9.7.3. Postmodernistyczny duch jako zagrożenie dla liberalnej kapitalistycznej demokracji. Powrót do rozumu9.7.4. Realizacja dążności empatycznych ludzi jako nowa cywilizacja9.7.5. Solidarnościowo?globalne rozwiązywanie problemów gospodarek i społeczeństw9.8. Sens kryzysu. Problemy "naprawcze" i poszukiwania zrównoważeń. Zablokowanie postępu. Problem cywilizacyjny - nowy model dostarczania ludziom energii. Konieczność nadzoru nad neokapitalizmem9.8.1. Charakter kryzysu - znaczenie dla środków leczniczych (uwagi dodatkowe)9.8.2. Wyczerpanie warunków postępu. Nowy model dostarczania ludziom energii9.8.3. Problem pokryzysowego nowego modelu wartości, w tym wyzwolenie nauki9.8.4. Możliwe skutki pokryzysowej nowej cywilizacji energetycznej i aksjologicznej (uzupełnienie)10. Problem granic i istoty państwa. Filozofia życia na granicy10.1. Uwagi ogólne10.2. Państwo jako byt ograniczony i zmienny. Przełomowy charakter zmian. Włączenie człowieka w przemiany państwowe10.2.1. Ograniczoność i zmienność państwa10.2.2. Przełom cywilizacyjny i państwo10.2.3. Konieczność realności człowieka w nowym państwie10.3. Rozumienie granic. Przykłady granic. Świadomość granic10.4. Granica jako przestrzeń napięcia i porozumienia- poszukiwania języka10.4.1. "Porozumiewanie" przestrzeni na granicy10.4.2. Przykłady obszarów łączących się na granicy. Filozoficzne propozycje rozwiązywania napięć na granicy. Sens autentycznego języka10.5. Granica i istota. Konfliktowy charakter przekraczania granic społecznych10.6. Państwo w sytuacji współczesnych zróżnicowań. Zakres państwa w warunkach cywilizacji informatycznej i rozwoju cyberprzestrzeni10.7. Granice w warunkach globalizacji neoliberalnej. Globalny ekosystem - państwo i prawo